Karbon tetraklorür

Karbon tetraklorür
Karbon tetraklorür
Adlandırmalar
Tetraklorometan
Diğer adlar
Benzinoform
Karbon(IV) klorür
Karbon klorür
Freon-10
Halon-104
Metan tetraklorür
Necatorina
Perklorometan
Tetraform
Tetraklorokarbon[a]
Tetrasol
Tanımlayıcılar
  • 56-23-5 
3D model (JSmol)
  • Etkileşimli görüntü
ChEBI
  • CHEBI:27385 
ChEMBL
  • ChEMBL44814 
ChemSpider
  • 5730 
ECHA InfoCard 100.000.239 Bunu Vikiveri'de düzenleyin
EC Numarası
  • 200-262-8
KEGG
  • C07561 
PubChem CID
  • 5943
RTECS numarası
  • FG4900000
UNII
  • CL2T97X0V0 
UN numarası 1846
  • DTXSID8020250 Bunu Vikiveri'de düzenleyin
InChI
  • InChI=1S/CCl4/c2-1(3,4)5 
    Key: VZGDMQKNWNREIO-UHFFFAOYSA-N 
  • InChI=1/CCl4/c2-1(3,4)5
    Key: VZGDMQKNWNREIO-UHFFFAOYAV
SMILES
  • ClC(Cl)(Cl)Cl
Özellikler
Kimyasal formül CCl4
Molekül kütlesi 153,82 g mol−1
Görünüm renksiz sıvı
Koku tatlı, kloroform gibi
Yoğunluk 1,5867 g cm−3 (sıvı)

1,831 g cm−3, −186 °C (katı)
1,809 g cm−3, −80 °C (katı)

Erime noktası -22,92 °C
Kaynama noktası 76,72 °C
Çözünürlük (su içinde) 0,097 g/100 mL (0 °C)
0,081 g/100 mL (25 °C)
Çözünürlük etanol, dietil eter, kloroform, benzen, nafta, CS2, formik asitte çözünür
log P 2.64
Buhar basıncı 20 °C'de 11.94 kPa
Henry yasası
sabiti (kH)
 2.76x10−2 atm-cu m/mol
Kırınım dizimi (nD) 1,4607
Dipol momenti 0 D
Yapı
Monoklinik
Koordinasyon geometrisi
 Dört açılı
Dört yüzlü
Dipol momenti 0 D
Termokimya
132,6 J/mol K
Standart molar entropi (S⦵298)
 214,42 J/mol K
Standart formasyon entalpisi (ΔfH⦵298)
 -139,3 kJ/mol
Gibbs serbest enerjisi (ΔfG⦵)
 -686 kJ/mol
Tehlikeler
GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar GHS06: Zehirli GHS08: Sağlığa zararlı
İşaret sözcüğü Tehlike
Tehlike ifadeleri H301, H311, H331, H351, H372, H412, H420
Önlem ifadeleri P201, P202, P260, P261, P264, P270, P271, P273, P280, P281, P301+P310, P302+P352, P304+P340, P308+P313, P311, P312, P314, P321, P322, P330, P361, P363, P403+P233, P405, P501, P502
NFPA 704
(yangın karosu)
NFPA 704 four-colored diamondSağlık 3: Kısa maruziyet ciddi geçici veya kalıcı hasara neden olabilir. Örnek: Klor gazıYanıcılık 0: Yanmaz. Örnek: SuKararsızlık 0: Genellikle yangın maruziyeti koşullarında dahi normalde kararlıdır ve su ile reaksiyona girmez. Örnek: Sıvı azotÖzel tehlikeler (beyaz): kod yok
3
0
0
Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)
 7749 mg/kg (oral, fare); 5760 mg/kg (oral, tavşan); 2350 mg/kg (oral, sıçan)[2]
5400 ppm (memeli), 8000 ppm (sıçan, 4 sa), 9526 ppm (fare, 8 sa)[3]
20000 ppm (gine domuzu, 2 sa), 38110 ppm (kedi, 2 sa), 50000 ppm (insan, 5 dk), 14620 ppm (köpek, 8 sa)[3]
NIOSH ABD maruz kalma limitleri:
PEL (izin verilen) TWA 10 ppm C 25 ppm 200 ppm (Herhangi bir 4 saatte 5 dakikalık maksimum tepe)[1]
Güvenlik bilgi formu (SDS) ICSC 0024
Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
Bilgi kutusu kaynakları

Karbon tetraklorür, karbon(IV) klorür ya da tetraklorometan (Türkçedeki eski adı: dört klorlu karbon), formülü CCl4 olan bileşik. Düşük seviyelerde bile tespit edilebilen tatlı kloroform gibi bir kokuya sahip, yanıcı olmayan, ağır bir sıvıdır.

Eskiden soğutucu gazların üretiminde, lav lambalarında, temizlik malzemesi olarak ve yangın söndürücülerde yaygın olarak kullanılmıştır, ancak zehirli olmasının anlaşılması üzerine yerine daha güvenli maddeler kullanılmaya başlanmıştır. 2010 yılında, ozon tabakasının delinmesinde rol oynadığı için karbon tetraklorürün büyük ölçekli üretimi birçok ülkede yasaklanmıştır. Karbon tetraklorür karaciğer için aşırı zehirlidir. Buharlarına uzun süreli maruz kalınması ölümle sonuçlanabilir.

Tarihi ve sentezi

Karbon tetraklorür, ilk olarak İngiliz kimyager ve fizikçi Michael Faraday tarafından 1820 ya da 1821 yılında etilenin klorlanmasıyla elde ettiği ve "karbon perklorür" adını verdiği hekzakloroetanın termal bozunması ile üretildi. Faraday bu kimyasala "karbon protoklorür" (İngilizce:  Protochloride of Carbon) adını verdi.[4][5] "Karbon protoklorür" daha önce yanlışlıkla, aynı şekilde hekzakloroetandan elde edilebilen tetrakloroetilen olarak tanımlanmıştı. Daha sonra 19. yüzyılda tetrakloroetilen için "karbon protoklorür" adı kullanıldı ve karbon tetraklorür "karbon biklorür" olarak adlandırıldı.

1839'da Fransız kimyager Henri Victor Regnault, fazla klor ile kloroform, kloroetan veya metanolden karbon tetraklorür üretmek için başka bir yöntem geliştirdi. Kolbe, 1845 yılında kloru karbon disülfür üzerinden porselen bir tüpten geçirerek karbon tetraklorür elde etti.[6] Karbon disülfür klorlanarak karbon tetraklorür eldesi 1950'lere kadar endüstriyel önemini korudu. Endüstriyel yöntemde klor ve karbon disülfür karışımı 105 ila 130 °C arasına kadar ısıtılıyordu:[7]

CS2 + 3 Cl2 → CCl4 + S2Cl2

Karbon tetraklorür günümüzde esas olarak metan ve klordan üretilmektedir:

Cl2 + hν → 2 Cl·;
Cl· + CH4 → ·CH3 + HCl.
·CH3 + Cl2 → CH3Cl + Cl·.
CH3Cl + Cl· → ·CH2Cl + HCl,
·CH2Cl + Cl2 → CH2Cl2 + Cl·,
CH2Cl2 + Cl· → ·CHCl2 + HCl,
·CHCl2 + Cl2 → CHCl3 + Cl·,
CHCl3 + Cl· → ·CCl3 + HCl,
·CCl3 + Cl2 → CCl4 + Cl·.

Üretimde çoğunlukla diklorometan ve kloroform sentezleri gibi diğer klorlama reaksiyonlarının yan ürünleri kullanılır. Daha yüksek klorokarbonlar da "klorinoliz"e tâbi tutulur:

C2Cl6 + Cl2 → 2 CCl4

Karbon tetraklorür üretimi, çevresel kaygılar ve karbon tetraklorürden türetilen CFC'ler için azalmış talep nedeniyle 1980'lerden beri hızla geriledi. 1992'de ABD/Avrupa/Japonya'daki üretim 720.000 ton olarak tahmin edildi.[7]


Kullanımı

Tarihî kullanımları

Montreal Protokolünden önce kloroflorokarbon (CFC) soğutucular R-11 (trikloroflorometan) ve R-12'yi (diklorodiflorometan) üretmek için büyük miktarlarda karbon tetraklorür kullanıldıktan sonra bu soğutucuların ozon tabakasının delinmesinde rol oynaması sebebiyle aşamalı olarak kaldırıldılar. Bileşik, hâlen daha az zararlı olan soğutucuları üretmek için kullanılmaktadır.

Ayrıca nötrinoların bulunmasında da kullanılmıştır.

Temizlik malzemesi olarak

Yağlar gibi birçok malzeme için iyi bir çözücü olan karbon tetraklorür, yaklaşık 70 yıl boyunca temizleme sıvısı olarak yaygın şekilde kullanıldı. Yanıcı ve patlayıcı değildi; geçmişte yaygın olarak temizlik amacıyla da kullanılan benzinin aksine, temizlenen malzeme üzerinde koku bırakmıyordu.

Karbon tetraklorürün temizlik alanındaki en yaygın kullanımı ev kullanımına yönelik leke çıkarıcı ürünlerinde etken madde olaraktı. Benzine "daha güzvenli" bir alternatif olarak satılıyordu. Bu amaçla ilk olarak 1890[8] ya da 1892 yılında Almanya'da Katharin adı altında piyasaya sürülmüştür.[9]

Karbon tetraklorür içeren leke çıkarıcı reklamı, Almanya, 1912

Karbon tetraklorür kuru temizlemede kullanılan ilk klorlu çözücüydü ve 1950'li yıllara kadar kullanıldı.[10] Metallerin varlığında bozunarak kuru temizleme ekipmanını aşındırma riski vardı ve kuru temizleme operatörleri arasında rahatsızlıklara neden olması gibi dezavantajları vardı. Daha sonraki yıllarda kuru temizlemedeki yerini trikloroetilen, tetrakloroetilen[10] ve metil kloroform (trikloroetan) aldı.[11] Karbon tetraklorürün 2006 yılı itibarıyla Kuzey Kore'de hâlâ kuru temizlemede çözücü olarak kullanıldığı varsayılmaktadır.[12]

Karbon tetraklorür, 1903'ün başından 1930'lara kadar kuru şampuan formülasyonlarında benzine alternatif olarak da kullanıldı. Kuaför dükkânlarında saçlarını yıkarken birçok kadın dumandan bayılmıştı; kuaförler dumanı uzaklaştırmak için sıklıkla elektrikli vantilatörler kullanıyordu. 1909'da bir baronetin 29 yaşındaki kızı Helenora Elphinstone-Dalrymple, saçını karbon tetraklorürle şampuanladıktan sonra rahatsızlanarak öldü ve karbon tetraklorürün bu kullanımı tartışmaya açıldı.[13][14]

İlaç olarak

"Umutsuzluğa kapılmayın, Necatorina kurtarır" (İspanyolca: No hay que desesperarse, la Necatorina salva
Merck'in Necatorina ilacı için reklamı, Kolombiya, 1942

1921'de Amerikalı veteriner Maurice Crowther Hall (1881-1938), kancalı kurtların neden olduğu ankilostomiyaz hastalığı için bir tedavi olarak olası kullanımı açısından güvenliğini test etmek için karbon tetraklorür içti. Hall kendisinde hafif yan etkiler bildirdi. Hall aynı yıl bu keşfi için Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'ne aday gösterildi.[15] Karbon tetraklorürün klinik deneylerinden birinde, insanlarda kullanımının güvenliğini belirlemek amacıyla suçlular üzerinde test edildi.[16]

1922'den başlayarak, saf karbon tetraklorür kapsülleri Merck tarafından Necatorina (ayrıca Neo-necatorina ve Necatorine) adı altında pazarlandı. Necatorina, insanlarda paraziter hastalıklara karşı ilaç olarak kullanılmıştır. Bu ilacın en yaygın kullanıldığı bölgeler Latin Amerika ülkeleri ve Türkiye'ydi.[17][18] O dönemlerde karbon tetraklorürün toksisitesinin iyi anlaşılmaması nedeniyle, gelişen herhangi bir yan etki, kapsüllerdeki olası safsızlıklara atfediliyordu.[19] Karbon tetraklorürün toksisitesi nedeniyle, tetrakloroetilen (ayrıca 1925'te Hall tarafından da araştırılmıştır) 1940'larda antihelmintik olarak kullanımının yerini almıştır.[20]

Anestezik

Karbon tetraklorür, 19. yüzyılın ortalarında İngiltere'de kısa bir süre için uçucu anestezik ve yoğun âdet ağrıları ve baş ağrıları için analjezik olarak kullanılmıştır.[21] 1864'te Kloroforma daha güvenli bir alternatif olarak tanıtıldı.[22] Aralık 1865'te, kloroformun insanlar üzerindeki anestezik etkilerini keşfetmekle tanınan İskoç doğum uzmanı James Young Simpson, anestezik olarak karbon tetraklorür ile deneyler yaptı.[23] Simpson, kloroforma benzerliğinden dolayı bileşiğe "Klorokarbon" adını verdi.[b] Deneyleri, iki kadının vajinasına karbon tetraklorür enjekte etmeyi içeriyordu. Simpson bir miktar karbon tetraklorür içerek bunun "bir kloroform kapsülü yutmakla aynı etkiye" sahip olduğunu açıkladı.[24]

Karbon tetraklorür, kloroformdan daha güçlü bir anestezik etkiye sahiptir, bu nedenle daha az bir miktar gerektirir. Kokusu, "kloroformdan daha hoş"[21] ve "ayva benzeri";[23] tadı ise hoş[23] olarak tanımlanmıştır. Anestezik kullanım için karbon tetraklorür, karbon disülfürün klorlanmasıyla elde edilirdi. Çoğu doğum yapan kadın olmak üzere en az 50 hastada kullanılmıştır.[25] Anestezi sırasında, karbon tetraklorür bazı hastalarda şiddetli kas kasılmalarına ve kalp üzerinde olumsuz etkilere neden olmuş, kloroform veya eter ile anesteziye devam edilmek zorunda kalınmıştır.[23][26] Bu tür bir kullanım deneyseldi ve karbon tetraklorürün anestezik kullanımı hiçbir zaman popülerlik kazanmadı.

Çözücü

Karbon tetraklorür, organik kimyada sık kullanılan bir çözücüydü. Ancak sağlık ve çevre üzerindeki fazlasıyla olumsuz etkileri nedeniyle kullanımı kısıtlanmıştır.[27] Önemli bir emici bandı (>1600 cm−1) olmadığından bazen kızılötesi spektroskopisi için bir çözücü olarak kullanışlıdır. Hidrojen atomu içermediğinden önceden proton NMR spektroskopisinde kullanılmıştır. Zehirli olmasının yanında çözme gücü de düşüktür.[28] Yerini büyük ölçüde döterokloroform gibi döteryumlu çözücüler almıştır. Genel kullanımda ve kuru temizlemede ise yerini tetrakloroetilen gibi daha güvenli diğer çözücüler almıştır.[27] C-H bağı olmayan karbon tetraklorür, kolayca serbest radikal reaksiyonuna girmez. Elemental halojen veya N-bromosüksinimid gibi halojenleme reaktifleriyle halojenlemeler için kullanışlıdır (Bu koşullar Wohl-Ziegler Brominasyonu olarak bilinir).

Yangın söndürme

Pirinçten yapılmış, karbon tetraklorürlü Pyrene yangın söndürücü

1910 yılında Delaware'den Pyrene İmalat Şirketi, yangın söndürmede kullanılması için karbon tetraklorürün patentini aldı.[29] O zamanlar, karbon tetraklorür buharlarının sadece yangının yakınındaki oksijenin yerini aldığı düşünülüyordufakat sonraki araştırmalarda aslında gazın yanma işleminin kimyasal zincir reaksiyonunu engellediği anlaşıldı.

1911 yılında Pyrene, kimyasal madde kullanan küçük, taşınabilir bir söndürücünün patentini aldı.[30] Söndürücü, ateşe doğru sıvı püskürtmek için kullanılan entegre bir el bombası benzeri bir mekanizmaya sahip pirinçten yapılmış şişeden oluşuyordu. Kap boşaltıldığında, kullanımdan sonra kolayca tekrar doldurulabiliyordu.[31] Karbon Tetraklorür iletken olmadığı için elektrik yangınları için uygundu. Bu yangın söndürücüler genellikle uçak veya motorlu taşıtlarla taşınıyordu. Bununla birlikte, 1920 gibi erken bir tarihte, kimyasalın kapalı bir alanda yangınla mücadele etmek için kullanıldığında ölüme sebep olduğu bilinmekteydi.[32]

20. yüzyılın ilk yarısında diğer bir yaygın yangın söndürücü, karbon tetraklorür veya tuzlu su ile doldurulmuş "yangın bombası" olarak bilinen tek kullanımlık, sızdırmaz cam bir küreydi. Yangını söndürmek için alevlerin altına atılabiliyordu. Karbon tetraklorür doldurulmuş olanlar, ayrıca lehim esaslı sınırlama ile yaylı duvara da monte edilebiliyordu. Lehim, yüksek ısı ile eritildiğinde yay ya küreyi atacak ya da brakete fırlatılarak söndürücü maddenin otomatik olarak yangına dağılmasına izin verecekti. En çok bilinen marka "Red Comet"ti. 1919'da kurulan Red Comet Manufacturing Company tarafından 1980'lerin başında kapatılana dek, Colorado'daki Denver şehrinde çeşitli yangın söndürme ekipmanları ile çeşitli şekilde üretildi.[33]

Red Comet markalı bir "yangın bombası".

Karbon tetraklorür –23 °C'de donduğundan, bu yangın söndürücüler, donma noktasını düşürmek için yalnızca %89-90 karbon tetraklorür ve %10 trikloroetilen (e.n. -85 °C) veya kloroform (e.n. –63 °C) içeriyordu. %10 trikloroetilen içeren söndürücüler, dengeleyici olarak %1 karbon disülfür içeriyordu.[34]

Diğer kullanımları

Karbon Tetraklorür, geçmişte soğutucu ve lav lambası sıvısı olarak yaygın biçimde kullanılmaktaydı.[35]

Karbon tetraklorür, özel olarak pul toplarken posta pullarına zarar vermeden filigranları ortaya çıkarmada kullanılıyordu. Küçük bir miktar sıvı, siyah bir cam veya obsidyen tepsi üzerinde oturan bir pulun arkasına yerleştiriliyordu. Daha sonra filigranın harfleri veya tasarımı açıkça görülebiliyordu.

Özellikler

Fiziksel özellikleri

Oda sıcaklığında karbon tetraklorür renksiz, şeffaf, ağır ve uçucu bir sıvıdır. Kloroforma benzer bir kokusu vardır. Suda çözünürlüğü çok düşüktür, suya katıldığında yoğunluğundan ötürü dibe çöker; birçok organik çözücüde çözünür.

Çözücü olarak, diğer apolar bileşikleri ve yağları çözmek için çok uygundur. Ayrıca iyotu ve kloru da çözebilir.

Karbon tetraklorürde seyrek (sol) ve derişik (sağ) iyot çözeltileri

Katı karbon tetraklorür, iki polimorfa sahiptir: −47.5 °C'nin (225.6 K) altındaki kristal II ve −47.5 °C'nin üstündeki kristal I.[36]

−47.3 °C'de, C2/c uzay grubuna ve a = 20.3, b = 11.6, c = 19.9 (.10−1 nm), β = 111° olan örgülü monoklinik kristal yapıya sahiptir.[37] 1'den büyük özgül ağırlığı olan karbon tetraklorür, çevreye büyük miktarlarda dökülürse "yoğun, sulu olmayan bir faz sıvısı" (DNAPL) olarak kabul edilir.

Kimyasal özellikleri

Bir karbon tetraklorür molekülünde, dört klor atomu, merkezî bir karbon atomuna tek kovalent bağlarla birleştirilmiş dört yüzlü konfigürasyonda köşeler simetrik olarak konumlandırılır. Metan ile aynı tetrahedral yapıya sahiptir. Bu simetrik geometriden dolayı, CCl4 apolardır. Karbon atomunun yükseltgenme seviyesi +4'tür. Molekül ağırlığının %7,81'i karbon, %92,19'u klordur.

Reaksiyonları

Genel olarak inert olmasına rağmen karbon tetraklorür çeşitli reaksiyonlara girebilir. Hidrojen veya bir demir katalizörün varlığında bir asit, karbon tetraklorürü kloroform, diklorometan, klorometana ve hatta metana indirgeyebilir.[38] Buharları kızdırılmış bir tüpten geçirildiğinde, karbon tetraklorür tetrakloroetilen ve hekzakloroetana dönüşür.[39] Karbon tetraklorür, HF ile işlendiğinde trikloroflorometan (R-11), diklorodiflorometan (R-12), klorotriflorometan (R-13) ve yan ürün olarak HCl ile karbon tetraflorür gibi çeşitli bileşikler verir:

CCl
4 + HF → CCl
3F + HCl
CCl
4 + 2HF → CCl
2F
2 + 2 HCl
CCl
4 + 3HF → CClF
3 + 3 HCl
CCl
4 + 4HF → CF
4 + 4 HCl

R-11 ve R-12 soğutucu akışkan olarak yaygın şekilde kullanıldığından, bu bir zamanlar karbon tetraklorürün ana kullanımlarından biriydi.

Potasyum hidroksitin alkol çözeltisi, onu su içinde potasyum klorür ve potasyum karbonata ayrıştırır: [40]

CCl
4 + 6KOH → 4KCl + K
2CO
3 + 3H
2O

Karbon tetraklorür ve karbon dioksit karışımı 350 dereceye kadar ısıtıldığında fosgen verir:[41]

CCl
4 + CO
2 → 2COCl
2

Bunun yerine karbon monoksit ile benzer bir reaksiyon fosgen ve tetrakloroetilen verir:[41]

2CCl
4 + 2CO → 2COCl
2 + C
2Cl
4

Hidrojen sülfür ile reaksiyon tiyofosgen verir:[42]

CCl
4 + H
2S → CCl
2S + 2HCl

Kükürt trioksit ile reaksiyon fosgen ve pirosülfüril klorür verir:[42]

CCl
4 + 2SO
3 → COCl
2 + S
2O
5Cl
2

Fosforik anhidrit ile reaksiyon fosgen ve fosforil klorür verir:[42]

3 CCl
4 + P
2O
5 → 3 COCl
2 + 2 POCl
3

Karbon tetraklorür, 200 santigrat derecede kuru çinko oksitle reaksiyona girerek çinko klorür, fosgen ve karbon dioksit verir:[41]

2CCl
4 + 3ZnO → 3ZnCl
2 + COCl
2 + CO
2


Appel reaksiyonu, Trifenilfosfin ve karbon tetraklorür kullanarak alkollerden alkil monoklorür üretmeyi amaçlar.[43] Tepkimeye giren karbon tetraklorür (CCl4), trifenilfosfinle (P(C6H5)3) bir klor atomunu iyonik olarak paylaşıp trifenilfosfonyum klorür tuzunu oluştururken geride kalan triklorometil radikali (.CCl3), alkolün (R-OH) hidroksilindeki hidrojeni alarak kloroforma dönüşür.[44]

Appel tepkimesinin mekanizması
Appel tepkimesinin mekanizması

Güvenlik

CCl4'ün atmosfer konsantrasyonlarının zaman serileri (Walker et al., 2000).

Karbon tetraklorür, en çok hepatotoksin (karaciğer için zehirli) potansiyeline sahip maddelerdendir. Hepatoprotektif (karaciğeri koruyan) ajanların geliştirilmesi için bilimsel araştırmalarda yaygın olarak kullanılmaktadır.[27][45] Bileşiğe yüksek derecede maruz kalındığında (buhar olarak) merkezî sinir sistemini etkileyebilir, karaciğer ve böbreklerde dejenerasyona neden olabilir.[45][46] Ayrıca uzun süreli maruz kalındığında komaya veya ölüme yol açabilir.[47] Karbon tetraklorüre kronik olarak maruz kalma karaciğer[48][49] ve böbrek hasarına, hatta kansere yol açabilir.[50]

2008 yılında ortak temizlik ürünleri üzerine yapılan bir araştırmada, üreticilerin yüzey aktif maddeler veya sodyum hipokloritin (çamaşır suyu) ile sabunun karıştırılması sonucu "çok yüksek konsantrasyonlarda" (101 mg/m³'e kadar) karbon tetraklorüre rastlanmıştır.[51]

Diğer birçok uçucu madde gibi karbon tetraklorür de yanlış kullanım sonucu teneffüs edilebilmektedir. Bunun olası merkezî sinir sistemi (MSS) üzerinde baskılayıcı etkileri vardır. Bu şekilde karbon tetraklorür kullanımı, ciddi sağlık riskleri sunar ve yukarıda açıklanan toksik etkilere neden olabilir.

Bileşik, ayrıca ozon tabakasına zarar vermekte ve bir sera gazı gibi davranmaktadır.[52][53] CCl4, 85 yıllık bir atmosferik ömre sahiptir.[54] 2010 yılında, ozon tabakasına zararlı olduğu gerekçesiyle karbon tetraklorürün üretimi dünya çapında yasaklanmış olsa da, sonraki yıllarda hâlâ atmosfere Doğu Asya'dan (özellikle Çin'in doğu kesimlerindeki sanayi bölgelerinden) karbon tetraklorür salınımı olduğu ve yasak sonrası atmosferdeki CCl4 miktarında azalma olmadığı tespit edilmiştir.[55][56]

Havada yüksek sıcaklıklarda zehirli bir gaz olan fosgene dönüşebildiğinden,[57] yangın söndürücülerde kullanıldığı dönemlerde zehirlenme vakaları olmuştur.[32]

Popüler kültür

  • Fransız yazar René Daumal, topladığı böcekleri öldürme amacıyla kullandığı karbon tetraklorürü, "başka dünyalarla karşılaşmak" için kasıtlı olarak solumaktaydı ve bu alışkanlığının uzun süre sonra Daumal'ı hasta edip onu öldürdüğü düşünülmektedir.[58]
  • Karbon tetraklorür, Peter Parker'ın (Örümcek Adam) özel ağ sıvı formülünde bir bileşen olarak, salisilik asit, toluen, sodyum tetraborat, silika jel, metanol, potasyum karbonat, etil asetat ve "BHA" ile birlikte listelenmiştir.[59]
  • Lost In Space isimli bilim kurgu dizisinin Return From The Outer Space (1965) bölümünde bir çocuk, paralel evrenden beslenme amaçlı karbon tetraklorür alırken görülür.
  • Avustralyalı YouTuber Tom de Prinse, Explosions&Fire ve Extractions&Ire kanallarında, 2019 yılında çektiği videolarında eski bir yangın söndürücüden karbon tetraklorür çıkarması ve daha sonra onunla deneyler yapması ile ünlenmiş ve kimyasalın sosyal medyada (özellikle Reddit) hayran kitlesi olmuştur. Kanalın sahibi Tom daha sonra kanalının merch'inde karbon tetraklorür temalı tasarımlar kullanmıştır.
  • Ramones'un Carbona Not Glue isimli şarkısında anlatıcı, karbon tetraklorür içeren bir leke çıkarıcı olan Carbona buharlarını çekmenin yapıştırıcı çekmeye kıyasla daha iyi "kafa yaptığını" söylemektedir.

Notlar

  1. ^ Eski yazımı tetraklorkarbon, tahminen Almanca Tetrachlorkohlenstoffʼtan gelmektedir.
  2. ^ Kloroform ismi, bileşiğin bir formik asit türevi olarak düşünülmesi nedeniyle konmuştur. Karbon tetraklorüre "klorokarbon" isminin konması da benzer bir nedenden ötürüdür; karbonik asit türevi olarak görülmüştür.

Kaynakça

  1. ^ NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. "#0107". National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). 
  2. ^ "Carbon Tetrachloride MSDS from Fisher Scientific". 17 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2024. 
  3. ^ a b "Carbon tetrachloride". Immediately Dangerous to Life or Health Concentrations (IDLH). Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (NIOSH). Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  4. ^ Faraday, Michael (1859). Experimental Researches in Chemistry and Physics. Taylor and Francis. s. 46. ISBN 978-0-85066-841-4. 
  5. ^ Turner, Edward. Elements of Chemistry: Including the Recent Discoveries and Doctrines of the Science. 1834. Sayfa 247
  6. ^ Graham, T., Watts, H. Elements of Chemistry: Including the Applications of the Science in the Arts. 1850
  7. ^ a b Manfred Rossberg, Wilhelm Lendle, Gerhard Pfleiderer, Adolf Tögel, Eberhard-Ludwig Dreher, Ernst Langer, Heinz Jaerts, Peter Kleinschmidt, Heinz Strack, Richard Cook, Uwe Beck, Karl-August Lipper, Theodore R. Torkelson, Eckhard Löser, Klaus K. Beutel, "Chlorinated Hydrocarbons" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry, 2006 Wiley-VCH, Weinheim.DOI:10.1002/14356007.a06_233.pub2
  8. ^ Neueste Erfindungen und Erfahrungen Auf Den Gebieten Der Praktischen Technik, Elektrotechnik, Der Gewerbe, Industrie, Chemie, Der Land und Hauswirthschaft. (1895)
  9. ^ a b "DRY CLEANING IARC"
  10. ^ Health and Safety Guide for Laundries and Dry Cleaners. (1975) U.S. Department of Health, Education, and Welfare, Public Health Service, Center for Disease Control, National Institute for Occupational Safety and Health, Division of Technical Services.
  11. ^ Report of the TEAP, May 2006 Progress Report. (2006). United Nations Environment Programme Ozone Secretariat.
  12. ^ Pharmaceutical Journal: A Weekly Record of Pharmacy and Allied Sciences. (1909). .
  13. ^ Meeker, R., Hamilton, A. (1915). Industrial Poisons Used in the Rubber Industry. U.S. Government Printing Office.
  14. ^ “Maurice C. Hall.” Special Collections, USDA National Agricultural Library. https://www.nal.usda.gov/exhibits/speccoll/items/show/8197 27 Nisan 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  15. ^ Browning, E. (1940). Modern Drugs in General Practice.
  16. ^ Tropical Diseases Bulletin (1927) UK: Bureau of Hygiene and Tropical Diseases.
  17. ^ Taeger, H. (2013) Die Klinik der entschädigungspflichtigen Berufskrankheiten.&nbsp
  18. ^ Tropical Diseases Bulletin (1925) UK: Bureau of Hygiene and Tropical Diseases.
  19. ^ Manson-Bahr, P. H., Manson, P. (1954). Manson's Tropical Diseases: A Manual of the Diseases of Warm Climates.
  20. ^ a b "The Tetrachloride of Carbon as an Anaesthetic", Dr. Protheroe Smith, British Journal of Dental Science and Prosthetics (1867). UK: J. P. Segg & Company, page 302
  21. ^ "A New Anaesthetic", British Journal of Dental Science and Prosthetics (1867). UK: J. P. Segg & Company, page 239
  22. ^ a b c d Notes on the anaesthetic properties of the Bichloride of Carbon by Arthur Ernest Sansom, Transactions of the Obstetrical Society of London. (1867) UK: Longmans, Green and Company.
  23. ^ Pages 170-173, "Anaesthetic and Sedative Properties of Bichloride of Carbon, or Chlorocarbon" (December 1865),Simpson, J. Y. (1871). Anaesthesia, Hospitalism, Hermaphroditism, and a Proposal to Stamp Out Small-pox and Other Contagious Diseases. UK: Adam and Charles Black.
  24. ^ "The Tetrachloride of Carbon as an Anaesthetic", Dr. Protheroe Smith, British Journal of Dental Science and Prosthetics (1867). UK: J. P. Segg & Company, page 260
  25. ^ Am J Dent Sci. 1868 Jan; 1(9): 462–463. "Trial of Tetrachloride of Carbon as an Anaesthetic.—Dangerous Effects" E. Andrews [1] 25 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  26. ^ a b c "Use of Ozone Depleting Substances in Laboratories. TemaNord 516/2003" (PDF). 27 Şubat 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2016. 
  27. ^ W. Reusch. "Introduction to Nuclear Magnetic Resonance Spectroscopy". Virtual Textbook of Organic Chemistry. Michigan State University. 31 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2016. 
  28. ^ ABD patent 1.010.870, Alınma tarihi: 5 Nisan 1910.
  29. ^ ABD patent 1.105.263, Alınma tarihi: 7 Ocak 1911.
  30. ^ "Pyrene Fire Extinguishers". Vintage Fire Extinguishers. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2009. 
  31. ^ a b Fieldner, A. C.; Katz, S. H.; Kinney, S. P.; Longfellow, E. S. (1 Ekim 1920). "Poisonous gases from carbon tetrachloride fire extinguishers". Journal of the Franklin Institute (İngilizce). 190 (4): 543-565. doi:10.1016/S0016-0032(20)91494-1. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022. 
  32. ^ "Red Comet Manufacturing Company". City of Littleton, CO. 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2016. 
  33. ^ Hazards of Carbon Tetrachloride Fire Extinguishers: Recommended Practices Number 3. USA, The Council, 1967. Page 14
  34. ^ Doherty RE (2000). "A History of the Production and Use of Carbon Tetrachloride, Tetrachloroethylene, Trichloroethylene and 1,1,1-Trichloroethane in the United States: Part 1—Historical Background; Carbon Tetrachloride and Tetrachloroethylene". Environmental Forensics. 1 (1). ss. 69-81. doi:10.1006/enfo.2000.0010. 
  35. ^ "Carbon tetrachloride". 30 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2016. 
  36. ^ F. Brezina, J. Mollin, R. Pastorek, Z. Sindelar. Chemicke tabulky anorganickych sloucenin (Chemical tables of inorganic compounds). SNTL, 1986.
  37. ^ Johnson, Timothy L.; Fish, William; Gorby, Yuri A.; Tratnyek, Paul G. (March 1998). "Degradation of carbon tetrachloride by iron metal: Complexation effects on the oxide surface". Journal of Contaminant Hydrology. 29 (4): 379-398. Bibcode:1998JCHyd..29..379J. doi:10.1016/S0169-7722(97)00063-6. 
  38. ^ Tidy, C. M. (1887). Handbook of modern chemistry, inorganic and organic. UK: Smith, Elder & Company.
  39. ^ Wislicenus, J., Strecker, A., Hodgkinson, W. R. E. (1882). Adolph Strecker's Short Text-book of Organic Chemistry.'Eğik metin
  40. ^ a b c Watts, H. (1872). A Dictionary of Chemistry. UK: Longman, Green, Roberts & Green.
  41. ^ a b c Graham-Otto's ausführliches Lehrbuch der Chemie. (1881).
  42. ^ Rolf Appel (1975). "Tertiary Phosphane/Tetrachloromethane, a Versatile Reagent for Chlorination, Dehydration, and P-N Linkage". Angewandte Chemie International Edition in English. 14 (12): 801-811. doi:10.1002/anie.197508011. 
  43. ^ Wang, Zerong (2009). "22: Appel Reaction". Comprehensive organic name reactions and reagents. Hoboken, N.J.: John Wiley. ss. 95-99. doi:10.1002/9780470638859.conrr022. ISBN 9780470638859. 
  44. ^ a b Seifert WF, Bosma A, Brouwer A (Ocak 1994). "Vitamin A deficiency potentiates carbon tetrachloride-induced liver fibrosis in rats". Hepatology. 19 (1). ss. 193-201. doi:10.1002/hep.1840190129. PMID 8276355. 
  45. ^ Liu KX, Kato Y, Yamazaki M, Higuchi O, Nakamura T, Sugiyama Y (Nisan 1993). "Decrease in the hepatic clearance of hepatocyte growth factor in carbon tetrachloride-intoxicated rats". Hepatology. 17 (4). ss. 651-660. doi:10.1002/hep.1840170420. PMID 8477970. 
  46. ^ Recknagel R.O.; Glende E.A.; Dolak J.A.; Waller R.L. (1989). "Mechanism of Carbon-tetrachloride Toxicity". Pharmacology Therapeutics. 43 (43). ss. 139-154. doi:10.1016/0163-7258(89)90050-8. 
  47. ^ Recknagel RO (Haziran 1967). "Carbon tetrachloride hepatotoxicity". Pharmacol. Rev. 19 (2). ss. 145-208. PMID 4859860. 25 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2016. 
  48. ^ Masuda Y (Ekim 2006). "[Learning toxicology from carbon tetrachloride-induced hepatotoxicity]". Yakugaku Zasshi (Japonca). 126 (10). ss. 885-899. doi:10.1248/yakushi.126.885. PMID 17016019. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2016. 
  49. ^ Rood AS, McGavran PD, Aanenson JW, Till JE (Ağustos 2001). "Stochastic estimates of exposure and cancer risk from carbon tetrachloride released to the air from the rocky flats plant". Risk Anal. 21 (4). ss. 675-695. doi:10.1111/0272-4332.214143. PMID 11726020. 
  50. ^ Odabasi M (2008). "Halogenated Volatile Organic Compounds from the Use of Chlorine-Bleach-Containing Household Products". Environmental Science & Technology. 42 (5). ss. 1445-1451. Bibcode:2008EnST...42.1445O. doi:10.1021/es702355u. 
  51. ^ Fraser P. (1997). "Chemistry of stratospheric ozone and ozone depletion". Australian Meteorological Magazine. 46 (3). ss. 185-193. 
  52. ^ Evans WFJ, Puckrin E (1996). "A measurement of the greenhouse radiation associated with carbon tetrachloride (CCl4)". Geophysical Research Letters. 23 (14). ss. 1769-1772. Bibcode:1996GeoRL..23.1769E. doi:10.1029/96GL01258. 
  53. ^ The Atlas of Climate Change (2006) by Kirstin Dow and Thomas E. Downing ISBN 978-0-520-25558-6
  54. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2023. 
  55. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2023. 
  56. ^ Burke, Robert (6 Kasım 2007). Fire Protection: Systems and Response. CRC Press. s. 209. ISBN 978-0-203-48499-9. 
  57. ^ Frédérique Roussel (2011). "Le cercle des «phrères» disparus". 16 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  58. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2023. 

Dış bağlantılar

  • NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. "#0107". National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). 
  • "Carbon Tetrachloride (Group 2B)". International Agency for Research on Cancer (IARC) – Summaries & Evaluations. Cilt 71. 1999. s. 401. 30 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2016. 
  • IARC Monografi: "Karbon Tetraklorür"
  • Karbontetraklorürün toksikolojik profili 18 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Karbon tetraklorürün çevresel sağlık kriterleri 30 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Tehlikeli Kimyasal Veri Tabanında Karbon Tetraklorür MSDS
  • Oxford Üniversitesi'nde MSDS
  • ntp.niehs.nih.gov sitesinde madde profili
  • ChemSub Online: Karbon tetraklorür21 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • g
  • t
  • d
Klorür iyonunun tuzları ve kovalent türevleri
HCl He
LiCl BeCl2 BCl3
B2Cl4 		C2Cl2
C2Cl4
C2Cl6
CCl4
+C
+CO3 		NCl3
ClN3
+N 		Cl2O
ClO2
Cl2O7
+O 		ClF
ClF3
ClF5 		Ne
NaCl MgCl2 AlCl
AlCl3 		SiCl4 P2Cl4
PCl3
PCl5
+P 		S2Cl2
SCl2
SCl4 		Cl2 Ar
KCl CaCl
CaCl2 		ScCl3 TiCl2
TiCl3
TiCl4 		VCl2
VCl3
VCl4
VCl5 		CrCl2
CrCl3
CrCl4 		MnCl2 FeCl2
FeCl3 		CoCl2
CoCl3 		NiCl2 CuCl
CuCl2 		ZnCl2 GaCl3 GeCl2
GeCl4 		AsCl3
AsCl5
+As 		Se2Cl2
SeCl4 		BrCl Kr
RbCl SrCl2 YCl3 ZrCl3
ZrCl4 		NbCl3
NbCl4
NbCl5 		MoCl2
MoCl3
MoCl4
MoCl5
MoCl6 		TcCl3
TcCl4 		RuCl3 RhCl3 PdCl2 AgCl CdCl2 InCl
InCl2
InCl3 		SnCl2
SnCl4 		SbCl3
SbCl5 		Te3Cl2
TeCl4 		ICl
ICl3 		XeCl
XeCl2
XeCl4
CsCl BaCl2 * LuCl3 HfCl4 TaCl5 WCl2
WCl3
WCl4
WCl5
WCl6 		ReCl3
ReCl4
ReCl5
ReCl6 		OsCl4 IrCl2
IrCl3
IrCl4 		PtCl2
PtCl4 		AuCl
AuCl3 		Hg2Cl2,
HgCl2 		TlCl PbCl2,
PbCl4 		BiCl3 PoCl2,
PoCl4 		AtCl Rn
FrCl RaCl2 ** LrCl3 RfCl4 DbCl5 SgO2Cl2 BhO3Cl Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og
 
* LaCl3 CeCl3 PrCl3 NdCl2,
NdCl3 		PmCl3 SmCl2,
SmCl3 		EuCl2,
EuCl3 		GdCl3 TbCl3 DyCl2,
DyCl3 		HoCl3 ErCl3 TmCl2
TmCl3 		YbCl2
YbCl3
** AcCl3 ThCl4 PaCl4
PaCl5 		UCl3
UCl4
UCl5
UCl6 		NpCl3 PuCl3 AmCl2
AmCl3 		CmCl3 BkCl3 CfCl3 EsCl3 FmCl2 Md NoCl2
  • g
  • t
  • d
İnorganik karbon bileşikleri ve ilişkili iyonlar
Bileşikler
CBr4 • CCl4 • CF • CF4 • CI4 • CO • CO2 • CO3 • CS • CS2 • CSe2 • C3O2  • SiC
İyonlar
  • Karbürler [:C≡C:]2−, [::C::]4−, [:C=C=C:]4−
  • Siyanür [:C≡N:]−
  • Siyanat [:O−C≡N:]−
  • Tiyosiyanat [:S−C≡N:]−
  • Fulminat [:C≡N−O:]−
Oksitler ve diğerleri
Otorite kontrolü Bunu Vikiveri'de düzenleyin
  • GND: 4184864-0
  • LCCN: sh85020127
  • LNB: 000315276
  • NDL: 00576051
  • NKC: ph126618
  • NLI: 987007283484905171