Spichrze w Bydgoszczy

Ten artykuł od 2019-12 należy dopracować: Zbyt duża liczba zdjęć – należy sformatować je w formie galerii. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Spichrze w Bydgoszczy

Spichrze nad Brdą
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Styl architektoniczny	szachulec, cegła
Rozpoczęcie budowy	koniec XVIII wieku
Kolejni właściciele	Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy, instytucje komercyjne
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Spichrze w Bydgoszczy – zabytkowe budynki magazynowe w Bydgoszczy w strefie staromiejskiej nad Brdą.

Położenie

Spichrze w Bydgoszczy znajdują się w większości na nabrzeżach rzeki Brdy i Młynówki. Kilka z nich zachowało się ponadto w głębi miasta lokacyjnego.

Przeznaczenie

Spichrze wykorzystywano niegdyś do magazynowania produktów rolnych oraz spożywczych, transportowanych drogą wodną do Gdańska, oraz Kanałem Bydgoskim do Berlina.

Historia

Obecność Spichlerzy zbożowych w Bydgoszczy związana jest z istotną rolą miasta w handlu spławnym (wiślanym) z Gdańskiem. Żegluga rzeczna była w staropolskiej Bydgoszczy jedną z najważniejszych dziedzin gospodarki i jedną z przyczyn rozwoju miasta w wiekach XV-XVII. Spław drewna na Brdzie wzmiankowano już w XIV wieku^[1], od początku XV wieku istnieją zapisy o spławie zboża z Bydgoszczy do Gdańska^[2], a w wieku XVI miasto należało do największych ośrodków handlu spławnego w Rzeczypospolitej^[3]. Ocenia się, że w II połowie XVI wieku, co dziesiąty mieszkaniec miasta był gospodarczo związany ze spławem wiślanym^[4], a bogaci kupcy zbożowi piastowali najważniejsze stanowiska w samorządzie miejskim. Istniały dwa bractwa trudniące się handlem spławnym (bardzo rzadkie w miastach koronnych): szyprów, założone w 1487 r. oraz sterników i pomagrów (1591 r., ok. 80 członków)^[5].

W 1579 r. w rejestrze komory wiślanej w Białej Górze zanotowano 225 statków z Bydgoszczy, na ogólną liczbę statków 1391^[6]. Wynika z tego, że w tym roku co szósty statek zdążający do Gdańska miał swój port macierzysty w Bydgoszczy^[4]. W XVI-XVII wieku przy porcie miejskim istniała stocznia rzeczna, w której naprawiano szkuty oraz spichlerze o trudnej do ustalenia liczbie^[4].

Kronikarze bernardynów bydgoskich, a za nim również burmistrz Wojciech Łochowski na początku XVII wieku pisali:

Spichlerze użytkowane na obu nabrzeżach Brdy były własnością mieszczan, ale nie wszystkie, gdyż niektóre z nich należały do szlachty, gdańszczan, czy też biskupstwa gnieźnieńskiego.

Po rozbiorach Polski rola handlowa Bydgoszczy nie zmalała. Co prawda handel wiślany uległ ograniczeniu, ale w zamian powstała nowa droga wodna Wisła-Odra przez Kanał Bydgoski, Noteć i Wartę. W Bydgoszczy powstał Węzeł Wodny, wykorzystywany przez następne 200 lat dla transportu towarowego. W związku z tym w latach 1772-1800 powstało w Bydgoszczy szereg nowych spichlerzy, które w części zachowały się do dzisiaj.

Budynki stojące z reguły na nabrzeżach Brdy oraz na Wyspie Młyńskiej, początkowo służyły do magazynowania produktów spożywczych i rolnych, przeładowywanych ze statków i barek. Po 1851 r. coraz większe znaczenie posiadał transport kolejowy, wobec czego spichrze nad Brdą w większym stopniu wykorzystywano do magazynowania wyrobów kamionkowych, szkła, porcelany, wyrobów bednarskich i spożywczych.

Zmniejszenie liczby budynków magazynowych w Bydgoszczy przyniosły czasy okupacji hitlerowskiej w latach 1939-1945. W 1940 r. rozebrano spichlerz stojący naprzeciw wyspy św. Barbary, zaś w styczniu 1945 r. w wyniku ostrzału spaleniu uległ cały kompleks spichlerzy królewskich w zakolu Brdy. Ocalałe z pożogi wojennej obiekty spełniały rolę gospodarczą do lat 60. XX wieku. W 1960 r. w wyniku pożaru utracono dwa spichlerze w kompleksie nad Brdą, a pozostałe trzy przeznaczono na cele muzealne i administracyjne. W 1975 r. Muzeum Okręgowemu przekazano natomiast dwa obiekty na Wyspie Młyńskiej^[8].

Dzisiaj szachulcowe spichlerze stanowią symbol Bydgoszczy nawiązujący do tradycji handlowej miasta, związanej z żeglugą śródlądową.

Charakterystyka

Większość spichlerzy bydgoskich zbudowano w konstrukcji szachulcowej.

Spichlerz holenderski

Jest położony nad Brdą, przy ul. Grodzkiej. Zbudowany został przed 1793 r. W 1964 r. został zaadaptowany na siedzibę Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Przedsiębiorstwo Imprez Artystycznych Estrada. Po remoncie przeprowadzonym w latach 1993-2002 władze miejskie przeznaczyły go dla potrzeb Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Od 11 kwietnia 2002 r. mieści się w nim Muzeum Bydgoszczy, w którym znajduje się stała ekspozycja Pamiątek Bydgoskich, a także punkt Informacji Turystycznej.

Jest to budowla parterowa, z trójkondygnacyjnym poddaszem i dachem o krążynowej konstrukcji. W połaci dachowej znajdują się lukarny^[9].

Spichlerze zbożowe nad Brdą

Są położone przy ul. Grodzkiej 9 i 11. Zostały zbudowane w latach 1793-1800 r. przez kupca Samuela Gotloba Engelmanna^[9] i przez ponad 150 lat służyły celom magazynowym. Po wielkim pożarze w lutym 1960 r., który strawił dwa budynki przylegające do Rybiego Rynku noszące numery 13 i 15, władze miejskie ocalałe obiekty przeznaczyły dla potrzeb Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. W latach 1962-1964 zostały zaadaptowane na cele wystawiennicze. W latach 1998-2006 przeprowadzono generalny remont budynków, a w r. 2018 remont elewacji^[10].

Są to budowle o konstrukcji szachulcowej, charakteryzującej się drewnianym szkieletem z ceglanymi wypełnieniami pól. Czterokondygnacyjny spichlerz przy Grodzkiej 9 został przebudowany, w 3 ćwierci XIX wieku, natomiast spichlerz przy Grodzkiej 11 jest trzykondygnacyjny^[9]. Oba budynki są nakryte dachami dwuspadowymi z wystawkami^[9].

Biały Spichlerz

Jest zlokalizowany we wschodniej części Wyspy Młyńskiej (tzw. Wyspie Menniczej), na nabrzeżu Brdy, w sąsiedztwie jazu farnego. Jest najstarszą zachowaną budowlą na obszarze Wyspy. Został zbudowany w latach 90. XVIII w. i aż do 1974 r. pełnił funkcję magazynu zbożowego. Od lat 80. XX w. mieści się w nim dział historii Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Eksponuje się tu głównie historię miasta i tradycje rzemiosła bydgoskiego i kujawskiego. W latach 2006-2008 budynek został gruntownie odnowiony w ramach programu Renowacja obiektów dziedzictwa kulturowego na Wyspie Młyńskiej^[11] oraz przeznaczony do eksponowania zbiorów archeologicznych.

Jest to budynek piętrowy, z użytkowym poddaszem, wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta, nakryty dachem dwuspadowym z facjatkami^[9]. Został wykonany w konstrukcji szachulcowej. Spośród innych obiektów wyróżnia go gotycka piwnica zachowana z XV wieku, o krzyżowym sklepieniu, wspartym na masywnych ceglanych filarach. Zachował się pierwotny jednoprzestrzenny układ wnętrz, z drewnianymi słupami (obecnie przekształcony na parterze)^[9].

Czerwony Spichlerz

Stoi naprzeciw mostu Młyńskiego i jest największym z zachowanych spichlerzy bydgoskich. Jest to dawny, tzw. Młyn Camphausena z 1861 r., zbudowany według projektu architekta Wolffa^[9]. Za budynkiem rozpoczyna się Międzywodzie, dzielące Wyspę Młyńską. Do Czerwonego Spichrza przylegał niegdyś budynek mieszczący koła wodne napędzające młyn, a w 1917 r. wybudowano dodatkowo elektrownię wodną^[9]. Do budynku przylega Dom Młynarza, obecnie odrestaurowany. W 1979 roku przeszedł w użytkowanie, a w 1997 roku stał się własnością Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. W latach 2006-2008 został gruntownie odnowiony w ramach programu Renowacja obiektów dziedzictwa kulturowego na Wyspie Młyńskiej^[11]. Od 2009 r. mieści się w nim Galeria Sztuki Nowoczesnej.

Czerwony Spichlerz stanowi masywną, czterokondygnacyjną, ceglaną budowlę z podpiwniczeniem. Na osi elewacji frontowej znajduje się dwupiętrowy ryzalit, kondygnacje są rozdzielone ceglanymi gzymsami, a okna zamknięte półkoliście, z archiwoltami^[9]. Układ wnętrz poszczególnych kondygnacji wyznaczony jest trzema rzędami drewnianych słupów. W piwnicach znajdują się ceglane sklepienia odcinkowe^[9]. W wyniku remontu i przebudowy w 2008 r., obiekt wzbogacił się o przeszkloną klatkę schodową przylegającą do budynku od strony północnej.

Spichlerz przy ul. Stary Port

Jest zlokalizowany przy ul. Stary Port 13, na nabrzeżu rzeki Brdy. Zbudowany został w latach 1830-1840. W latach 90. XX w. został zaadaptowany na restaurację „Stary Port”. Obecnie jest użytkowany przez instytucje komercyjne.

Budynek został wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, w konstrukcji szachulcowej, z nietynkowanymi wypełnieniami ceglanymi. Jest dwupiętrowy, z dwukondygnacyjnym poddaszem, nakryty dachem dwuspadowym z wystawkami^[9]. Na osi ściany szczytowej wschodniej, na wszystkich kondygnacjach zachowane są dwuskrzydłowe wrota. Wnętrze parteru jest ukształtowane przez dwa rzędy słupów^[9].

Spichlerz „Karczma Młyńska”

Usytuowany jest na Wyspie Młyńskiej, na nabrzeżu Młynówki. Został zbudowany około 1835 roku w konstrukcji szachulcowej, z wypełnieniami ceglanymi, nietynkowanymi^[9]. Budynek został wzniesiony na rzucie wydłużonego prostokąta. Jest piętrowy, z użytkowym poddaszem. W połaci dachu znajdują się tynkowane wystawki^[9]. W spichlerzu w latach 90. XX wieku zostały przeprowadzone gruntowne prace remontowe. Obecnie mieści się tu restauracja „Karczma Młyńska”.

Spichlerz przy Nowym Rynku

 Osobny artykuł: Cerkiew św. Mikołaja w Bydgoszczy.

Powstał w trzeciej ćwierci XIX wieku. Początkowo był użytkowany jako kaszarnia, od 1925 r. mieściła się w nim sieczkarnia i śrutownia, a po 1945 roku magazyn. W 1981 został przekazany dla potrzeb prawosławnej parafii św. Mikołaja w Bydgoszczy

Spichrze istniejące

Spichrze w Bydgoszczy

Obiekt	Adres	Lata budowy	Nr rej. zabytków	Uwagi	Zdjęcie
Spichlerz holenderski	ul. Grodzka 7	przed 1793	418 z 25.01.1960 i 12.05.1993	mieści wystawę stałą „Od Starego Rynku do placu Wolności. Spacer ulicami międzywojennej Bydgoszczy” Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
Biały Spichlerz	ul. Mennica 2 – Wyspa Młyńska	1789-1799	A/180 z 15.06.1985	mieści Zbiory Archeologiczne Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
Spichlerz nad Brdą	ul. Grodzka 9	1793-1800	455 z 15.07.1961 i 12.05.1993	mieści wystawy stałe i czasowe Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
Spichlerz nad Brdą	ul. Grodzka 11	1793-1800	456 z 15.07.1961 i 12.05.1993	mieści wystawy stałe i czasowe Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
Spichlerz	ul. Pod Blankami 6	pocz. XIX wieku	A/296/1 z 22.01.1992	mieści biura i mieszkania
Karczma Młyńska	ul. Mennica 1 – Wyspa Młyńska	1835	A/328/1-9 z 9.06.1992	mieści restaurację „Karczma Młyńska”
Spichlerz przy ul. Stary Port	ul. Stary Port 13	1830-1840	A/400/1-2 z 28.02.1994	mieści instytucje komercyjne
Czerwony Spichlerz	ul. Mennica 8 – Wyspa Młyńska	1861	A/328/1-9 z 9.06.1992	mieści Galerię Sztuki Nowoczesnej Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
Spichlerz	ul. Zaułek 22	II połowa XIX wieku	A/1325/1-2 z 12.07.2007	oficyna tylna kamienicy ul. Długa 53
Spichlerz szachulcowy	ul. Nowy Rynek 5	1875-1900	A/285 z 28.12.2004	użytkowany przez cerkiew prawosławną pw. św. Mikołaja

Zwyczajowo spichrzami nazywa się trzy obiekty położone przy ul.Grodzkiej, które malowniczo wkomponowane w krajobraz miasta, stanowią dzisiaj jeden z jego symboli.

Spichlerze utracone

W XV-XVIII wieku w Bydgoszczy znajdowało się kilkadziesiąt spichlerzy, prawdopodobnie o konstrukcji szachulcowej^[12]. Do czasów dzisiejszych nie zachował się żaden z nich. Na ich fundamentach po 1772 r., kiedy Bydgoszcz przeszła pod władze Królestwa Prus, zbudowano obiekty z muru pruskiego. Niektóre ze zbudowanych wówczas budynków przetrwały do dzisiaj, ale większość wyburzono jeszcze w XIX wieku oraz w czasach nowożytnych. Do ważniejszych obiektów, które uległy zniszczeniu należą:

• zespół spichrzy na północnym nabrzeżu Brdy, rozebranych do 1900 r. w trakcie budowy pierzei kamienic przy Placu Teatralnym;
• spichlerz przy ul. Grodzkiej 5, rozebrany w 1940 r. przez okupacyjne władze hitlerowskie;
• spichrze królewskie zbudowane do 1789 r. w zakolu Brdy; spalone i rozebrane w 1945 r.; na ich miejscu znajduje się Opera Nova;
• dwa spichrze przy ul. Grodzkiej 13 i 15, spalone i rozebrane w 1960 r.

Szklane spichrze

 Osobny artykuł: Siedziba mBanku w Bydgoszczy.

W latach 1995-1996 na nabrzeżu Brdy, w pobliżu tzw. pałacyku Lloyda, wzniesiono zespół budynków należących do mBanku w Bydgoszczy. Zwane są „nowymi spichrzami” lub „szklanymi spichrzami” i zaliczają się do najbardziej udanych realizacji architektonicznych w Polsce po 1990 r.^[13] Forma budynków nawiązuje do zabytkowych spichlerzy znajdujących się tuż obok. W 2011 r. w budynkach znajdował się oddział MultiBanku oraz biura Atos Origin IT Services sp. z o.o.

Przypisy

Zobacz galerię związaną z tematem: Galeria spichrzy bydgoskich

Zobacz też

• Stare Miasto w Bydgoszczy
• Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
• Wyspa Młyńska w Bydgoszczy
• Siedziba mBanku w Bydgoszczy
• Historia Bydgoszczy

Bibliografia

• Derenda Jerzy. Piękna stara Bydgoszcz – tom I z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Praca zbiorowa. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006
• Derenda Jerzy. Bydgoszcz w blasku symboli – tom II z serii Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2008
• Parucka Krystyna. Zabytki Bydgoszczy – minikatalog. „Tifen” Krystyna Parucka. Bydgoszcz 2008. ISBN 978-83-927191-0-6.
• Umiński Janusz: Bydgoszcz. Przewodnik: Bydgoszcz: Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy”, 1996