Moryń
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
![]() Plac Wolności w Moryniu | |||
| |||
Państwo |
| ||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | |||
Gmina | Moryń | ||
Burmistrz | Sławomir Jasek | ||
Powierzchnia | 5,54 km² | ||
Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
Strefa numeracyjna | (+48) 91 | ||
Kod pocztowy | 74-503 | ||
Tablice rejestracyjne | ZGR | ||
Położenie na mapie gminy Moryń ![]() | |||
Położenie na mapie Polski ![]() | |||
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego ![]() | |||
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego ![]() | |||
![]() | |||
TERC (TERYT) | 3206064 | ||
SIMC | 0979283 | ||
Urząd miejski pl. Wolności 174-503 Moryń | |||
| |||
| |||
Strona internetowa |
Moryń (niem. Mohrin) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Moryń. Położone nad jeziorem Morzycko.
31 grudnia 2021 r. miasto miało 1610 mieszkańców[1].
Nad jeziorem Morzycko zostało wyznaczone kąpielisko śródlądowe[2].
Położenie
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Jezioro_Morzycko_-_panoramio_%281%29.jpg/190px-Jezioro_Morzycko_-_panoramio_%281%29.jpg)
Moryń znajduje się w południowo-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego, w powiecie gryfińskim.
Cała gmina Moryń leży w otulinie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego, a duża jej część należy do samego parku.
Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 5,54 km²[3].
W latach 1946–1998 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego. W latach 1960–1972 miasto nie należało, ale było siedzibą władz gromady Moryń.
Moryń leży na historycznym Pomorzu Zachodnim[4].
Toponimia
Nazwa Moryń została ustalona urzędowo w 1946 r.[5] Wcześniej przez kilka powojennych miesięcy funkcjonowały tymczasowe nazwy Murzynowice oraz Murzynno[6] (ta druga pojawia się m.in. w przedwojennym Atlasie nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej Stanisława Kozierowskiego[7]).
Historia
Teren na którym obecnie znajduje się Moryń został zasiedlony we wczesnym średniowieczu przez słowiańskie plemiona Pyrzyczan[8]. W XI w. teren ten należał do księstwa pomorskiego. W XII w. powstało tu grodzisko (znajdowało się ono najprawdopodobniej na wzniesieniu nad jeziorem Morzycko, na którym zachowały się ruiny średniowiecznego zamku). Grodzisko to było jednym z najważniejszych grodów w kasztelanii cedyńskiej[8]. Przy grodzisku w XIII w. powstała osada, która dała początek miastu Moryń. Pierwsza wzmianka o Moryniu pojawia się w 1263 w dokumencie wystawionym przez księcia pomorskiego Barnima I[8]. W II połowie XIII w. Moryń został opanowany przez Marchię Brandenburską, która utworzyła na tych terenach Nową Marchię.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Mury_miejskie_Mory%C5%84.jpg/220px-Mury_miejskie_Mory%C5%84.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Ruiny_zamku_Mory%C5%84.jpg/220px-Ruiny_zamku_Mory%C5%84.jpg)
Dokładna data nadania Moryniowi praw miejskich nie jest znana, wiadomo, że musiało to nastąpić przed 1306 r[8]. Po otrzymaniu praw miejskich Moryń zaczął się dynamicznie rozwijać: wybudowano wieniec murów miejskich, powstał szpital, rozbudowano kościół. Miasto przystąpiło do związku miast nowomarchijskich. W 1350 miastem zaczęła rządzić rada miejska, dziesięć lat później miasto uzyskało także władzę sądowniczą[8]. W 1353 przejściowo mieściła się tu mennica książęca[9]. W 1360 na półwyspie jeziora Morzycko rozpoczęto wznoszenie zamku obronnego[8]. Na zamku zamieszkało siedmiu rycerzy, którzy otrzymali tytuł burgrabiego. Jeszcze w XIV w. zamek został zniszczony przez rycerstwo pomorskie i zachował się do naszych czasów w formie ruiny.
Od 1373 we władaniu Korony Czeskiej. W 1402 zawarto w Krakowie układ w sprawie sprzedaży miasta i regionu Polsce, po czym parę miesięcy później sprzedano miasto zakonowi krzyżackiemu, do którego należał wraz z całą Nową Marchią do 1454. W 1433 Moryń został splądrowany przez husytów i na trzy wieki utracił status miejski i był traktowany jako wieś rycerska[10]. W drugiej połowie XV w. samodzielność miasta została ograniczona przez sprzedanie go prywatnym właścicielom. W XVI w. miastem władała rodzina Schönebeck, których siedziba rodowa znajdowała się w Gądnie.
Wiek siedemnasty nie był dla miasta szczęśliwy, głównie ze względu na zniszczenia wywołane działaniami wojennymi wojny trzydziestoletniej oraz pożarami które trzykrotnie nawiedziły miasto (w latach: 1637, 1640, 1688). Miasto uległo wyludnieniu (w 1719 mieszkały tu tylko 124 osoby)[8]. W XVIII w. sytuacja finansowa miasta uległa poprawie – ufundowano wówczas m.in. bogate wyposażenie dla tutejszego kościoła (do dziś zachowała się ambona). W mieście działał browar, funkcjonowała także apteka. Mieszczanie zajmowali się także sprzedażą ryby sielawy z jeziora Morzycko. W 1801 Moryń liczył 939 mieszkańców[8].
Na początku XIX w. Moryń przestał być prywatną własnością i odzyskał autonomię. Miasto pełniło funkcję lokalnego centrum dla rolniczej okolicy. Posiadało dwa dwory (w Gądnie i Nowym Dworze) oraz cztery folwarki (w Łabędzinie, Macierzy, Mobierzy i Słupcu). W drugiej połowie XIX w. w pobliżu Morynia wybudowano dwie linie kolejowe: Szczecin – Kostrzyn ze stacją w Witnicy (1877 r.) oraz Godków – Siekierki ze stacją w Przyjezierzu (1892 r.)[8]. Polepszenie komunikacji z Moryniem spowodowało, że pod koniec XIX w. miasteczko zaczęło być odwiedzane przez letników i turystów. Rangę miasta podnosił także, istniejący tu od 1874 roku i uważany za wzorowy, zakład opiekuńczy dla dzieci dr. Kocha.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Fontanna_Wielkiego_Raka_Mory%C5%84.jpg/220px-Fontanna_Wielkiego_Raka_Mory%C5%84.jpg)
Przed II wojną światową Moryń był zamieszkały przez 1227 osób[8]. Była tu poczta, szkoła podstawowa, apteka, gabinet dentystyczny, dwie gospody, dwie piekarnie, gorzelnia, młyn miejski i wiatrak. Opiekę medyczną nad mieszkańcami sprawowało dwóch lekarzy, pielęgniarka i akuszerka.
Moryń został zajęty przez wojska radzieckie. 3 lutego 1945. Zniszczenia wojenne nie były duże. Pierwsi polscy osadnicy pochodzili głównie z Kresów Wschodnich oraz Małopolski i Wielkopolski. W 1960 r. Moryń liczył ok. 1000 mieszkańców[8]. Przyszłość Morynia władze miasteczka wiążą z rozwojem funkcji turystycznych z uwzględnieniem bliskiego sąsiedztwa z Niemcami.
20 września 2008 na rynku odsłonięta została Fontanna Wielkiego Raka, nawiązująca do miejscowej legendy o zwierzęciu zamieszkującym pobliskie jezioro[11].
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/AGP_Mory%C5%84_mamut_z_ciel%C4%99ciem.jpg/220px-AGP_Mory%C5%84_mamut_z_ciel%C4%99ciem.jpg)
Moryniu mieści się Centrum tworzonego od 2009 r. Geoparku Moryń – polskiej części transgranicznego Geoparku „Kraina polodowcowa nad Odrą”. W związku z tym w mieście realizowane są stopniowo ekspozycje o tematyce geologicznej, także pod gołym niebem: „Aleja Gwiazd Plejstocenu” z naturalnej wielkości figurami ssaków epoki lodowcowej i modelami ich tropów, lapidarium z głazami narzutowymi, oraz projektowana wystawa geologiczna w siedzibie władz geoparku (dane z 2013 r.)[12].
Zabytki
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Moryn_kosciol_%281%29.jpg/220px-Moryn_kosciol_%281%29.jpg)
- Kościół romański z XIII w. pw. Ducha Świętego. Wybudowany jest z kamieni granitowych, na planie krzyża. Unikatowa wieża pochodzi z XV wieku, wolno stojąca z przejazdem. Górna część wieży z latarnią z 1756 roku. Szczyty kościoła dekorowane są licznymi blendami ostrołukowymi i półkolistymi, a także rozetami o uskokowych ościeżach,
- Ołtarz z kostki granitowej (jeden z nielicznych tego typu ołtarzy w Polsce) jest starszy od kościoła o około 100 lat (datowany jest na XII wiek),
- Ambona barokowa z 1711 roku wyrzeźbiona przez lokalnego artystę Hattenkrella,
- Fragmenty gotyckich malowideł z XV wieku,
- Mury miejskie z granitu i kamienia polnego. Wzniesione zostały w początkach XV wieku. Otaczają one miasto kołem o średnicy około 300m. Pierwotnie miały 28 strażnic czworokątnych i jedną bramę z wieżą. Zachował się do dzisiaj ich pełny wieniec (bez bramy i strażnic),
- Zachowany został średniowieczny układ urbanistyczny,
- Budynki mieszkalne z XVIII i XIX wieku wraz z siatką ulic stanowią zespół zabytkowy, niektóre z nich mają tak zwane przedproża,
- Dawna restauracja „Pod Wielkim Rakiem”[13] z okresu po II wojnie światowej (obecnie sklep) przy rynku. Fasada zdobiona stylizowanymi płaskorzeźbami. Kompozycja po lewej przedstawia życie w głębinach wodnych, natomiast po prawej znajduje się fryz z wyobrażeniami postaci ludzkich,
- Ruiny XIV-wiecznego zamku, zbudowanego na półwyspie Zamczysko opodal miasta,
- Zespół sierocińca „Szczęście Dzieci”, ob. dom opieki społecznej,
- Budynek gospodarczy i plebania przy kościele św. Ducha.
- Ulica Wąska. Widoczne stare domy ryglowe i kościół
- Zabytkowy dom szachulcowy
-
-
-
-
- Część fasady dawnej restauracji "Pod Wielkim Rakiem"
Moryń w literaturze
W Moryniu (głównie na półwyspie zamkowym) Zbigniew Nienacki umieścił część akcji książki „Księga strachów” z cyklu powieści przygodowych dla młodzieży o Panu Samochodziku.
Demografia
Struktura demograficzna mieszkańców Morynia według danych z 31 grudnia 2008[14]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 1631 | 100 | 907 | 55,61 | 724 | 44,39 |
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 300 | 18,39 | 147 | 9,01 | 153 | 9,38 |
Wiek produkcyjny (18–65 lat) | 1115 | 68,36 | 607 | 37,22 | 508 | 31,15 |
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 216 | 13,24 | 153 | 9,38 | 63 | 3,86 |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/pl/timeline/cwkblzj57173hn5o93mo252raegumy3.png)
- Piramida wieku mieszkańców Morynia w 2014 roku.
Oświata
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Moryn_zespol_szkol.jpg/220px-Moryn_zespol_szkol.jpg)
Jedyną placówką oświatową w miejscowości jest Zespół Szkół w Moryniu, w skład którego wchodzą: Szkoła Podstawowa im. st. sierż. Mieczysława Majchrzaka oraz Przedszkole Miejskie.
Sport
Od 1957 roku działa tutaj klub piłki nożnej Morzycko Moryń, grający obecnie w IV lidze.
Administracja
Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Moryń. Mieszkańcy Morynia oraz osady Moryń-Dwór wybierają 5 z 15 radnych do Rady Miejskiej w Moryniu[15]. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest urząd miejski przy placu Wolności.
Burmistrzowie Morynia:
- Bogdan Sternal (1994 – 2002),
- Jan Maranda (od 2002 r.).
Gmina Moryń utworzyła jednostkę pomocniczą – „Miasto Moryń”. Organem uchwałodawczym miasta jest ogólne zebranie mieszkańców, które wybiera zarząd miasta, składający się z 5 członków, z przewodniczącym na czele[16].
Mieszkańcy Morynia wybierają posłów na Sejm RP z okręgu wyborczego nr 41 (Szczecin), senatora z okręgu nr 98, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu nr 13.
Dom Opieki Społecznej
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Moryn_pomnik_Christiana_Kocha.jpg/150px-Moryn_pomnik_Christiana_Kocha.jpg)
Zakład opiekuńczy w Moryniu powstał 1874 r. z inicjatywy dr. Christiana Friedricha Kocha, który był jego głównym fundatorem. Przeznaczony był dla ok. 80 dzieci (głównie sierot) i nosił nazwę „Kinderglück” („Szczęście Dzieci”). Pierwotnie składał się z jednego dużego, trójskrzydłowego budynku głównego oraz zespołu budynków pomocniczych. Zabudowania otoczone były rozległymi terenami zielonymi wykorzystywanymi do celów rekreacyjno-sportowych.
W 1903 r. przed głównym budynkiem zakładu ustawiono pomnik z popiersiem fundatora oraz figurami dwojga dzieci. Autorem pomnika był berliński rzeźbiarz Heinrich Wefing. Pomnik zachował się do dnia dzisiejszego.
Obecnie w Zakładzie mieści się dom opieki społecznej dla ok. 120 niepełnosprawnych intelektualnie osób dorosłych, prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Benedyktynek Samarytanek Krzyża Chrystusowego.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Główny Urząd Statystyczny, Polski Rocznik Demograficzny 2022 [online], stat.gov.pl .
- ↑ Uchwała Nr XXIII/168/2013 Rady Miejskiej w Moryniu z dnia 29 maja 2013 r. ws. wykazu kąpielisk (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2013 r. poz. 2485)
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2009-08-20. ISSN 1505-5507.
- ↑ Henryk Dziurla. Ołtarz granitowy z XIII wieku w Moryniu. „Materiały Zachodniopomorskie”. 2, s. 299, 1956. Władysław Filipowiak – redaktor. ISSN 0076-5236. Cytat: Kościół w Moryniu należy do dobrze zachowanych zabytków trzynastowiecznej architektury granitowej na Pomorzu Zachodnim. (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262, s. 5)
- ↑ Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945-1948. Tadeusz Białecki (red.). Szczecin: Książnica Pomorska w Szczecinie, 2002, s. 139. ISBN 83-87879-34-7.
- ↑ S. Kozierowski, 1934. Atlas nazw geograficznych Słowiańszczyzny Zachodniej. Poznań: Nauka i Praca. mapa
- ↑ a b c d e f g h i j k Moryń (przewodnik wydany w ramach obchodów Dni Dziedzictwa Europejskiego na Pomorzu w 1997), Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Szczecinie, Szczecin 1997 ISBN 83-86334-32-0
- ↑ CzesławC. Piskorski CzesławC., Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa, 1980, s. 189, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482 .
- ↑ PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 87, ISBN 978-83-7495-133-3 .
- ↑ "Fontanna Wielkiego Raka" [dostęp 22.08.2013]
- ↑ "Otwarto centra transgranicznego Geoparku „Kraina polodowcowa nad Odrą" - Geopark Moryń "
- ↑ Zdjęcie pawilonu restauracji "Pod Wielkim Rakiem" w l. 1980-1982
- ↑ Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Uchwała Nr XXXV/318/2010 Rady Miejskiej w Moryniu z dnia 29 czerwca 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2010 Nr 76, poz. 1414)
- ↑ Uchwała XX/166/2004 Rady Miejskiej w Moryniu z dnia 20 października 2004 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2004 r. Nr 85, poz. 1579)
Linki zewnętrzne
- O Moryniu w Gazecie Wyborczej. turystyka.gazeta.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-08-30)].
- Strona miasta Moryń
- p
- d
- e
Miasta na prawach powiatu | |
---|---|
Miasta powiatowe | |
Miasta gminne |
|
- p
- d
- e
- Siedziba gminy: Moryń
Miasta |
|
---|---|
Sołectwa |
|
Miejscowość bez statusu sołectwa |
|
- p
- d
- e
Miasta | |
---|---|
Gminy miejsko-wiejskie |
|
Gminy wiejskie |
|
- p
- d
- e
Przynależność wojewódzka |
|
---|---|
Miasta |
|
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75) |
|
Gromady (1954–72) |
|