Kuks (górnictwo)

Ten artykuł dotyczy pojęcia z zakresu prawa górniczego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Dokument poświadczający udział w wysokości 1 kuksa, wystawiony w 1920 roku

Kuks (niem. Kux) – pojęcie z zakresu prawa górniczego, oznaczające udział[1] gwarka, który stanowił 1 128 {\displaystyle {\tfrac {1}{128}}} części nadania górniczego[2]; połowa kuksa to grenis[3].

Gwarkowie, którzy dysponowali swoimi kuksami, byli zrzeszeni w bractwach górniczych zwanych również gwarectwami[4]. W Polsce takie stowarzyszenia powstawały od 1363 roku[4].

Gwarectwa tzw. starego prawa (według landrechtu pruskiego z 1794 roku[5]) dzieliły się na 128 kuksów[6], co wynikało z podziału pola górniczego, zaś gwarectwa tzw. nowego prawa (Das Allgemeine Berggesetz für die Preußischen Staaten, uchwalone 24 czerwca 1865 roku[7]) dzieliły się na 100, 1000[8][6] lub na wielokrotności tysiąca, lecz nie więcej niż 10 000[7].

Przykładowy podział kuksów na Śląsku według starego prawa wyglądał następująco:

  • 122 kuksy gwareckie[6][9]
  • pozostałe tzw. „wolne kuksy”[6]:
    • 2 kuksy przypadały właścicielowi gruntu, na którym prowadzono eksploatację (tylko w przypadku osiągniętego zysku)[10]
    • 2 kuksy przeznaczano na utrzymanie szkół i kościołów[9]
    • 2 kuksy przypadały kasie Spółce Brackiej[9]

Cechą charakterystyczną udziałów w postaci kuksów jest brak ustalonej wartości nominalnej, jak w przypadku akcji[5].

W II połowie XX wieku udziały w postaci kuksów były oficjalnie notowane na giełdzie papierów wartościowych w Düsseldorfie (niem. Börse Düsseldorf)[7].

Przypisy

  1. ↑ Tarabuła 2012 ↓, s. 19.
  2. ↑ Gisman 1949 ↓, s. 123.
  3. ↑ Gisman 1949 ↓, s. 85.
  4. ↑ a b Gisman 1949 ↓, s. 29.
  5. ↑ a b Müller 1963 ↓, s. 941.
  6. ↑ a b c d Majorczyk 1985 ↓.
  7. ↑ a b c Müller 1963 ↓, s. 942.
  8. ↑ Gisman 1949 ↓, s. 72.
  9. ↑ a b c Tarabuła 2012 ↓, s. 20.
  10. ↑ Tarabuła 2012 ↓, s. 19-20.

Bibliografia

  • Bank-Lexikon: Handwörterbuch für d. Bank- u. Sparkassenwesen. Gerhard Müller (bearb.), Josef Löffelholz. T. I. Springer Fachmedien Wiesbaden, 1963. DOI: 10.1007/978-3-663-13798-6. ISBN 978-3-663-13798-6.
  • Stanisław Gisman: Słownik górniczy. Katowice: Instytut Węglowy, 1949.
  • Historia Wyższego Urzędu Górniczego na tle dziejów nadzoru górniczego na ziemiach polskich. Marek Tarabuła (opr.). Katowice: Wyższy Urząd Górniczy, 2012. ISBN 978-83-920673-3-7.
  • Roman Majorczyk: Historia górnictwa kruszcowego w rejonie Bytomia. Bytom: 1985, s. 53.