Inwazja Normanów na Anglię w 1066

Inwazja Normanów na Anglię w 1066

Czas	1066–1075
Miejsce	Królestwo Anglii
Terytorium	Wyspy Brytyjskie
Przyczyna	niedotrzymanie przez Harolda II przysięgi o przejęciu przez Wilhelma Bękarta władzy w Anglii
Wynik	zwycięstwo Normanów
Strony konfliktu
Księstwo Normandii Królestwo Norwegii Nortumbria Anglosasi
Dowódcy
Wilhelm Zdobywca Eustachy II Harald III Srogi † Tostig † Harold II †
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Inwazja Normanów na Anglię w 1066 była XI-wieczną inwazją i okupacją Anglii przez armię złożoną z żołnierzy normańskich, francuskich, flamandzkich i bretońskich, dowodzonych przez księcia Normandii, później znanego jako Wilhelm Zdobywca.

Roszczenia Wilhelma do tronu angielskiego wynikały z jego pokrewieństwa z bezdzietnym królem anglosaskim Edwardem Wyznawcą, co mogło zwiększyć jego nadzieje na sukcesję. Po śmierci Edwarda w styczniu 1066 roku, tron objął jego szwagier, Harold II . We wrześniu 1066 roku Norweg Harald Srogi najechał północną Anglię, odnosząc zwycięstwo w bitwie pod Fulford 20 września, lecz armia Harolda pokonała i zabiła Hardradę w bitwie pod Stamford Bridge 25 września. Trzy dni później, 28 września, siły Wilhelma liczące tysiące żołnierzy i setki statków wylądowały w Pevensey w Sussex w południowej Anglii. Harold pomaszerował na południe, aby stawić czoła Wilhelmowi, pozostawiając znaczną część swojej armii na północy. Armia Harolda starła się z siłami Wilhelma 14 października w bitwie pod Hastings, gdzie Wilhelm odniósł zwycięstwo, a Harold zginął w walce, co pozwoliło Wilhelmowi objąć tron.

Pomimo eliminacji głównych rywali, Wilhelm musiał stawić czoła licznym buntom w kolejnych latach i zapewnił sobie bezpieczne panowanie dopiero po 1072 roku. Majątki opierającej się elity angielskiej zostały skonfiskowane, a część tej elity udała się na wygnanie. Aby utrzymać kontrolę nad nowym królestwem, Wilhelm rozdawał ziemie swoim zwolennikom i budował zamki, które służyły jako punkty militarne w całym kraju. W 1086 roku ukończono Domesday Book, rękopiśmienny zapis „Wielkiego Przeglądu” większości Anglii i części Walii. Podbój normański miał również wpływ na dwór i rząd, wprowadzenie dialektu francuskiego jako języka elity oraz zmiany w składzie klas wyższych, gdy Wilhelm przekazywał ziemie bezpośrednio królowi. Bardziej stopniowe zmiany dotyczyły klas rolniczych i życia na wsi, w tym formalna eliminacja niewolnictwa, która mogła, ale nie musiała, być bezpośrednio związana z inwazją. Struktura rządu uległa niewielkim zmianom, ponieważ nowi administratorzy normańscy przejęli wiele form rządu anglosaskiego.

Początki

W 911 roku, francuski władca Karolingów, Karol Prostak, zezwolił grupie Wikingów pod wodzą Rollona na osiedlenie się w Normandii na mocy traktatu z Saint-Clair-sur-Epte. W zamian za ziemię, oczekiwano, że Normanowie pod dowództwem Rollona będą chronić wybrzeże przed dalszymi najazdami Wikingów^[1]. Ich osadnictwo zakończyło się sukcesem, a Wikingowie w regionie stali się znani jako „Ludzie Północy”, od których wywodzą się nazwy „Normandia” i „Normanowie”^[2]. Normanowie szybko przyjęli lokalną kulturę, asymilując się z Francuzami, wyrzekając się pogaństwa i przechodząc na chrześcijaństwo^[3]. Przyjęli język starofrancuski, wzbogacając go elementami staronordyckiego, co przekształciło go w język normański. Zawierali małżeństwa z miejscową ludnością i wykorzystali przyznane im terytorium jako bazę do poszerzania granic księstwa, anektując Bessin, półwysep Cotentin i Avranches^[4][5].

W 1002 roku angielski król Ethelred II Bezradny poślubił Emmę z Normandii, siostrę Ryszarda II, księcia Normandii^[6]. Ich syn, Edward Wyznawca, który spędził wiele lat na wygnaniu w Normandii, wstąpił na tron angielski w 1042 roku^[7]. To wydarzenie zainicjowało silne zainteresowanie Normanów angielską polityką, ponieważ Edward korzystał z pomocy Normanów, sprowadzając normańskich dworzan, żołnierzy i duchownych oraz mianując ich na stanowiska władzy, zwłaszcza w Kościele. Bezdzietny i uwikłany w konflikt z potężnym hrabią Wessex, Godwinem i jego synami, Edward mógł również wspierać ambicje Wilhelma, księcia Normandii, do tronu angielskiego^[8].

Kiedy na początku 1066 roku zmarł król Edward, brak wyraźnego następcy doprowadził do spornej sukcesji, w której kilku pretendentów rościło sobie prawo do tronu Anglii^[9]. Bezpośrednim następcą Edwarda był hrabia Wessex, Harold II , najbogatszy i najpotężniejszy z angielskich arystokratów. Harold został wybrany na króla przez Witenagemot Anglii i koronowany przez arcybiskupa Yorku, Ealdreda, mimo że propaganda normańska twierdziła, iż ceremonię przeprowadził niekanonicznie wybrany arcybiskup Canterbury, Stigand^[10][11]. Haroldowi natychmiast rzuciło wyzwanie dwóch potężnych sąsiednich władców: książę Wilhelm, który twierdził, że król Edward obiecał mu tron, oraz król Norwegii Harold III^[12], znany jako Harald Hardrada, który również kwestionował sukcesję na podstawie porozumienia pomiędzy jego poprzednikiem Magnusem Dobrym a wcześniejszym królem angielskim Harthacnutem^[13]. Obaj rozpoczęli gromadzenie wojsk i statków w celu inwazji na Anglię^[14].

Rajd Tostiga i inwazja na Norwegie

Na początku 1066 roku, Tostig Godwinson, brat Harolda, będący na wygnaniu, najechał południowo-wschodnią Anglię z flotą zwerbowaną we Flandrii, do której później dołączyły inne statki z Orkadów^[15]. Zagrożony przez flotę Harolda, Tostig skierował się na północ i napadł na Anglię Wschodnią oraz Lincolnshire, jednak został wyparty z powrotem na swoje statki przez Edwina, hrabiego Mercji i Morcara, hrabiego Northumbrii. Opuszczony przez większość swoich zwolenników, Tostig wycofał się do Szkocji, gdzie spędził lato, rekrutując nowe siły^[16]. Król Harold spędził lato na południowym wybrzeżu z dużą armią i flotą, czekając na inwazję Wilhelma. Większość jego sił stanowiła milicja, która musiała zebrać plony, więc 8 września Harold ich odprawił^[17].

Na początku września Harald III najechał północną Anglię, prowadząc flotę składającą się z ponad 300 statków przewożących około 15 000 ludzi. Armia Haralda została dodatkowo wzmocniona przez siły Tostiga, który poparł starania króla Norwegii o tron. Zbliżając się do Yorku, Norwegowie pokonali armię północnoangielską pod dowództwem Edwina i Morcara 20 września w bitwie pod Fulford^[18]. Obaj hrabiowie pospieszyli, by zaatakować siły norweskie, zanim Harold mógł przybyć z południa. Pomimo że Harold Godwinson poślubił siostrę Edwina i Morcara, Ealdgyth, obaj hrabiowie mogli nie ufać Haroldowi i obawiali się, że król zastąpi Morcara Tostigiem. W rezultacie ich siły zostały zdewastowane i nie mogły uczestniczyć w pozostałych kampaniach 1066 roku, choć obaj hrabiowie przeżyli bitwę^[19].

Hardrada przeniósł się do Yorku, który mu się poddał. Po wzięciu zakładników od czołowych osobistości miasta, 24 września Norwegowie przenieśli się na wschód, do maleńkiej wioski Stamford Bridge^[20]. Król Harold prawdopodobnie dowiedział się o inwazji norweskiej w połowie września i ruszył na północ, zbierając po drodze siły^[21]. Pokonanie dystansu z Londynu do Yorku zajęło jego wojskom prawdopodobnie dziewięć dni, średnio pokonując niemal 25 mil (40 kilometrów) dziennie. O świcie 25 września siły Harolda dotarły do Yorku, gdzie dowiedział się o lokalizacji Norwegów^[22]. Następnie Anglicy ruszyli na najeźdźców, zaskakując ich i pokonując w bitwie pod Stamford Bridge. Harald z Norwegii i Tostig zginęli, a Norwegowie ponieśli tak wielkie straty, że do uniesienia ocalałych potrzebne były jedynie 24 z pierwotnych 300 statków. Zwycięstwo Anglików było jednak kosztowne, ponieważ armia Harolda pozostała osłabiona i daleko od kanału La Manche^[23].

Inwazja Normanów

Przygotowania i siły normańskie

Wilhelm, książę Normandii, zebrał znaczną flotę inwazyjną i armię złożoną z wojsk Normandii oraz innych regionów Francji, w tym kontyngenty z Bretanii i Flandrii^[24]. Siły te zgromadziły się w Saint-Valery-sur-Somme, a około 12 sierpnia były gotowe do przeprawy przez kanał La Manche^[25]. Dokładna liczba i skład tych wojsk nie są znane^[26]. Dokument współczesny sugeruje, że Wilhelm dysponował 726 statkami, chociaż liczba ta może być zawyżona^[27]. Liczby podawane przez ówczesnych kronikarzy są mocno przesadzone i wahają się od 14 000 do 150 000 mężczyzn^[28]. Współcześni historycy szacują wielkość armii Wilhelma na około 7 000–8 000 ludzi, w tym 1 000–2 000 kawalerii^[29], 10 000–12 000 żołnierzy^[30], 10 000 ludzi^[31], w tym 3 000 kawalerii, lub 7 500 ludzi^[32]. Armia składała się z mieszanki kawalerii, piechoty i łuczników lub kuszników, przy czym liczba kawalerii była równa sumie liczby łuczników i piechoty^[33].

Chociaż istnieją późniejsze listy towarzyszy Wilhelma Zdobywcy, większość z nich została uzupełniona dodatkowymi nazwiskami. Wiarygodnie można stwierdzić, że około 35 osób towarzyszyło Wilhelmowi w bitwie pod Hastings^[34][35][36]. Wilhelm z Poitiers stwierdza, że Wilhelm uzyskał zgodę papieża Aleksandra II na inwazję, co zostało oznaczone sztandarem papieskim, oraz wsparcie dyplomatyczne innych władców europejskich. Mimo że Aleksander udzielił papieskiej zgody na podbój po jego sukcesie, żadne inne źródło nie potwierdza, że papieskie wsparcie miało miejsce przed inwazją^[37]. Armia Wilhelma zgromadziła się latem, kiedy budowano flotę inwazyjną w Normandii. Pomimo gotowości armii i floty na początku sierpnia, niekorzystne wiatry zatrzymały statki w Normandii aż do końca września. Istnieją także inne możliwe przyczyny opóźnienia, w tym raporty wywiadu z Anglii, które ujawniały, że siły Harolda zostały rozmieszczone w^[38].

Lądowanie i marsz Harolda na południe

Normanowie dotarli do Anglii kilka dni po zwycięstwie Harolda II nad Norwegami pod Stamford Bridge, które miało miejsce 25 września 1066 roku, rozpraszając siły morskie Harolda. Wylądowali w Pevensey w Sussex 28 września i wznieśli drewniany zamek w Hastings, skąd napadali na okolicę^[39]. Taki manewr zapewnił zaopatrzenie armii normandzkiej oraz osłabił pozycję Harolda, którego rodzina posiadała wiele ziem w tej okolicy, zwiększając tym samym prawdopodobieństwo ataku, aby położyć kres najazdom^[40].

Po pokonaniu swojego brata Tostiga i Haralda Hardrady na północy, Harold pozostawił tam większość swoich sił, w tym Morcara i Edwina, i pomaszerował resztę swojej armii na południe, aby stawić czoła nadciągającym Normanom. Nie jest jasne, kiedy dokładnie Harold dowiedział się o lądowaniu Wilhelma, lecz prawdopodobnie miało to miejsce podczas jego marszu na południe. Harold zatrzymał się w Londynie na około tydzień, zanim dotarł do Hastings. Prawdopodobnie maszerował na południe w drugim tygodniu października, pokonując średnio około 43 kilometrów dziennie^[41], co daje około 200 mil (320 kilometrów) do Londynu^[42]. Choć Harold próbował zaskoczyć Normanów, zwiadowcy Wilhelma zgłosili księciu przybycie Anglików. Dokładne wydarzenia poprzedzające bitwę pozostają niejasne, lecz wiadomo, że Wilhelm wyprowadził swoją armię z zamku i ruszył w stronę wroga^[43]. Harold zajął pozycję obronną na szczycie wzgórza Senlac (dzisiejsze Battle, East Sussex), około 6 mil (10 kilometrów) od zamku Williama w Hastings^[44].

Współczesne źródła nie podają wiarygodnych danych na temat wielkości i składu armii Harolda. Dwa źródła normańskie podają liczby 1,2 miliona lub 400 000 ludzi, jednak są one uznawane za mocno przesadzone^[45]. Współcześni historycy sugerują, że armia Harolda liczyła od 5 000 do 13 000 żołnierzy^[46], z większością szacunków wskazujących na 7 000 do 8 000 żołnierzy angielskich^[47][48]. Armia ta składała się z mieszanki fyrdu (milicji złożonej głównie z piechoty) oraz housecarlów, osobistych oddziałów szlachty, którzy również walczyli pieszo. Główna różnica między tymi dwoma typami polegała na jakości ich zbroi; housekarlowie używali lepszej zbroi ochronnej niż fyrd. Armia angielska nie posiadała wielu łuczników, chociaż niektórzy byli obecni^[49]. Znana jest tożsamość kilku Anglików walczących w Hastings, w tym braci Harolda, Gyrtha i Leofwine’a. Można również założyć, że około 18 innych wymienionych osób, w tym dwóch innych krewnych, walczyło z Haroldem pod Hastings^[50][51].

Hastings

Główny artykuł Bitwa pod Hastings

Bitwa rozpoczęła się około godziny 9 rano 14 października 1066 roku i trwała przez cały dzień, chociaż dokładne wydarzenia są przysłonięte sprzecznymi relacjami w źródłach historycznych. Przyjmuje się, że siły obu stron były niemal równoliczne, jednak Wilhelm, będąc w posiadaniu zarówno kawalerii, jak i piechoty, w tym licznych łuczników, miał przewagę nad Haroldem, którego siły składały się głównie z piechoty i niewielkiej liczby łuczników. Angielscy żołnierze utworzyli murem tarczowy i na początku bitwy skutecznie odparli ataki Normanów, zadając im poważne straty. Część bretońskich wojsk Williama wpadła w panikę i uciekła, co skłoniło niektórych angielskich żołnierzy do ścigania uciekających przeciwników. Jednak kawaleria normańska zdołała skutecznie zaatakować i unicestwić tych, którzy podążyli za uciekającymi. W kolejnych fazach bitwy Normanowie dwukrotnie pozorowali wycofywanie się, co prowokowało Anglików do pościgu i stwarzało okazję do wielokrotnych ataków kawalerii normańskiej.

Źródła historyczne są niejednoznaczne co do wydarzeń popołudniowych, lecz decydującym momentem bitwy wydaje się być śmierć Harolda, na temat której istnieją różne relacje. Wilhelm z Jumieges twierdził, że Harold został zabity przez samego Wilhelma. Niektóre źródła, w tym gobelin z Bayeux, sugerują, że Harold zmarł od strzały w oko, jednak istnieje możliwość, że ten element został dodany później w celu dostosowania narracji do późniejszych legend. Inne relacje podają, że okoliczności śmierci Harolda pozostają niejasne, ponieważ w gęstym boju żołnierze nie mogli jednoznacznie stwierdzić, kto zadał decydujący cios. Wilhelm z Poitiers nie dostarcza szczegółowych informacji na temat śmierci Harolda, co pozostawia miejsce na różne interpretacje historyków.

Następstwa Hastingsa

Dzień po bitwie ciało Harolda zostało zidentyfikowane na podstawie jego zbroi lub cech charakterystycznych ciała^[52]. Polegli Anglicy, w tym bracia Harolda i jego stronnicy, pozostali na polu bitwy^[53], chociaż niektóre ciała zostały później zabrane przez ich krewnych. Gytha, matka Harolda, zaproponowała księciu Wilhelmowi złotą nagrodę za opiekę nad ciałem jej syna, ale jej oferta została odrzucona^[53]. Istnieje sprzeczność co do tego, czy Wilhelm nakazał wrzucenie ciała Harolda do morza, czy też zostało ono pochowane na szczycie klifu^[54] lub potajemnie w opactwie Waltham, które założył Harold^[55]. Późniejsze legendy sugerowały, że Harold mógł uciec z Hastings i ukryć się jako pustelnik w Chester, choć historyczna dokładność tych opowieści jest wątpliwa^[56].

Po zwycięstwie pod Hastings Wilhelm spodziewał się, że ocalali przywódcy anglosascy poddadzą się jego władzy. Zamiast tego Edgar Ætheling^[57] został ogłoszony królem przez Witenagemot, wspierany przez hrabiego Edwina, Morcara, Stiganda (arcybiskupa Canterbury) oraz Ealdreda (arcybiskupa Yorku)^[58]. W odpowiedzi Wilhelm maszerował w stronę Londynu, pokonując angielskie siły w Southwark. Po nieudanej próbie zdobycia Mostu Londyńskiego, Wilhelm skierował się na północny wschód do Wallingford, gdzie Stigand poddał mu się^[59].

Następnie Wilhelm przemieszczał się na północny zachód, tocząc potyczki z siłami z Londynu, aż ostatecznie czołowi przywódcy anglosascy poddali się pod Berkhamsted. Wilhelm został koronowany na króla Anglii 25 grudnia 1066 roku w Opactwie Westminsterskim przez arcybiskupa Ealdreda^[59][60]. Nowy król starał się pojednać z pozostałą angielską szlachtą, potwierdzając ich ziemię dla Morcara, Edwina, Waltheofa (hrabiego Northumbrii) oraz dając część ziemi Edgarowi Æthelingowi. William pozostał w Anglii do marca 1067 roku, zabierając ze sobą angielskich jeńców do Normandii, w tym Stiganda, Morcara, Edwina, Edgara Æthelinga i Waltheofa^[61].

Przypisy

Bibliografia

• Bates, David (1982). Normandy Before 1066. London: Longman. ISBN 978-0-582-48492-4
• Bates, David (2001). William the Conqueror. Stroud, UK: Tempus. ISBN 978-0-7524-1980-0
• Bennett, Matthew (2001). Campaigns of the Norman Conquest. Essential Histories. Oxford, UK: Osprey. ISBN 978-1-84176-228-9
• Carpenter, David (2004). The Struggle for Mastery: The Penguin History of Britain 1066–1284. New York: Penguin. ISBN 978-0-14-014824-4
• Chibnall, Marjorie (1986). Anglo-Norman England 1066–1166. Oxford, UK: Basil Blackwell. ISBN 978-0-631-15439-6
• Chibnall, Marjorie (1999). The Debate on the Norman Conquest. Issues in Historiography. Manchester, UK: Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-4913-2
• Ciggaar, Krijna Nelly (1996). Western Travellers to Constantinople: the West and Byzantium, 962–1204. Leiden, Netherlands: Brill. ISBN 978-90-04-10637-6
• Clanchy, M. T. (2006). England and its Rulers: 1066–1307. Blackwell Classic Histories of England (Third ed.). Oxford, UK: Blackwell. ISBN 978-1-4051-0650-4
• Crouch, David (2007). The Normans: The History of a Dynasty. London: Hambledon & London. ISBN 978-1-85285-595-6
• Crystal, David (2002). "The Story of Middle English". The English Language: A Guided Tour of the Language (Second ed.). New York: Penguin. ISBN 0-14-100396-0
• Daniell, Christopher (2003). From Norman Conquest to Magna Carta: England, 1066–1215. London: Routledge. ISBN 978-0-415-22216-7
• Douglas, David C. (1964). William the Conqueror: The Norman Impact Upon England. Berkeley: University of California Press. OCLC 399137
• Gravett, Christopher (1992). Hastings 1066: The Fall of Saxon England. Campaign. Vol. 13. Oxford, UK: Osprey. ISBN 978-1-84176-133-6
• Hallam, Elizabeth M.; Everard, Judith (2001). Capetian France 987–1328 (Second ed.). New York: Longman. ISBN 978-0-582-40428-1
• Heath, Ian (1995). Byzantine Armies AD 1118–1461. London: Osprey. ISBN 978-1-85532-347-6
• Higham, Nick (2000). The Death of Anglo-Saxon England. Stroud, UK: Sutton. ISBN 978-0-7509-2469-6
• Huscroft, Richard (2009). The Norman Conquest: A New Introduction. New York: Longman. ISBN 978-1-4058-1155-2
• Huscroft, Richard (2005). Ruling England 1042–1217. London: Pearson/Longman. ISBN 978-0-582-84882-5
• Kaufman, J. E. & Kaufman, H. W. (2001). The Medieval Fortress: Castles, Forts, and Walled Cities of the Middle Ages. Cambridge, MA: Da Capo Press. ISBN 978-0-306-81358-0
• Keynes, Simon (2001). "Charters and Writs". In Lapidge, Michael; Blair, John; Keynes, Simon; Scragg, Donald (eds.). Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England. Malden, MA: Blackwell. pp. 99–100. ISBN 978-0-631-22492-1
• Keynes, Simon (2001). "Harthacnut". In Lapidge, Michael; Blair, John; Keynes, Simon; Scragg, Donald (eds.). Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England. Malden, MA: Blackwell. pp. 229–230. ISBN 978-0-631-22492-1
• Lawson, M. K. (2002). The Battle of Hastings: 1066. Stroud, UK: Tempus. ISBN 978-0-7524-1998-5
• Liddiard, Robert (2005). Castles in Context: Power, Symbolism and Landscape, 1066 to 1500. Macclesfield, UK: Windgather Press. ISBN 978-0-9545575-2-2
• Loyn, H. R. (1984). The Governance of Anglo-Saxon England, 500–1087. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-1217-0
• Marren, Peter (2004). 1066: The Battles of York, Stamford Bridge & Hastings. Battleground Britain. Barnsley, UK: Leo Cooper. ISBN 978-0-85052-953-1
• Roffe, David (2004). "Hereward (fl. 1070–1071)". Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/13074.
• Singman, Jeffrey L. (1999). Daily Life in Medieval Europe. Daily Life Through History. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-30273-2
• Stafford, Pauline (1989). Unification and Conquest: A Political and Social History of England in the Tenth and Eleventh Centuries. London: Edward Arnold. ISBN 978-0-7131-6532-6
• Stenton, F. M. (1971). Anglo-Saxon England (Third ed.). Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280139-5
• Thomas, Hugh M. (2003). The English and the Normans. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-925123-0
• Thomas, Hugh (2007). The Norman Conquest: England after William the Conqueror. Critical Issues in History. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Publishers, Inc. ISBN 978-0-7425-3840-5
• Thomas, Hugh M. (April 2003). "The Significance and Fate of the Native English Landowners of 1086". The English Historical Review. 118 (476): 303–333. doi:10.1093/ehr/118.476.303
• Walker, Ian (2000). Harold the Last Anglo-Saxon King. Gloucestershire, UK: Wrens Park. ISBN 978-0-905778-46-4
• Williams, Ann (2003). Æthelred the Unready: The Ill-Counselled King. London: Hambledon & London. ISBN 978-1-85285-382-2
• Williams, Ann (2004). "Eadric the Wild (fl. 1067–1072)". Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/8512
• Williams, Ann (2000). The English and the Norman Conquest. Ipswich, UK: Boydell Press. ISBN 978-0-85115-708-5