Dom Petrascha w Tarnowskich Górach

Dom Petrascha

Dom Petrascha we wrześniu 2018
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Tarnowskie Góry (Śródmieście-Centrum)
Adres	Rynek 2
Ukończenie budowy	XVI wiek
Ważniejsze przebudowy	XVIII wiek, XIX wiek[1]
Pierwszy właściciel	nieznany
Kolejni właściciele	Spis kolejnych właścicieli 1670–1704: Balcer Taube 1704–1706: Jan Taube 1706–1737: Bernard Ferdynand Petrasch 1737–1743: Marianna Petrasch z domu Nagielska 1743–1746: spadkobiercy Petrascha 1765: Anton Petrasch 1800–1823: Leopold Kalischek 1823–ok. 1830: Antonia Barbara z Petraschów Kalischek ok. 1830–1857: Jacob Kremski spadkobiercy Kremskiego ok. 1860–1871: Jacob Feig 1872: Salo Feig 1887–1911: Johanna Fischer Emanuel Fischer ok. 1919: Siegfried Kamm[2] [3]
Obecny właściciel	wspólnota mieszkaniowa
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Dom Petrascha
Położenie na mapie Polski Dom Petrascha
Położenie na mapie województwa śląskiego Dom Petrascha
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Dom Petrascha
50°26′39,27″N 18°51′18,47″E/50,444242 18,855131
Multimedia w Wikimedia Commons

Dom Petrascha – zabytkowa (figurująca w gminnej ewidencji zabytków^[4] ) kamienica wybudowana w XVI wieku^[5] , wielokrotnie przebudowana (w XVIII i XIX wieku)^[1], znajdująca się pod numerem 2 przy Rynku w Tarnowskich Górach.

Historia

Mieszczański dom w południowej pierzei tarnogórskiego rynku, tuż przy siedzibie starostów ziemi bytomskiej (dom pod numerem 1, obecny Dom Sedlaczka), powstał w XVI wieku^[5] . W 1670 roku budynek był własnością Balcera Taubego i gościł część dworu cesarzowej Eleonory Gonzagi, która zmierzała wraz z córkami, Eleonorą Marią i Marią Anną, na ślub tej pierwszej z królem Polski, Michałem Korybutem Wiśniowieckim^[2] . W 1697 roku, przygotowując się na przyjęcie elektora saskiego i przyszłego króla Polski Augusta oraz jego dworu, dom pod numerem 2 przebudowano, wybijając przejścia łączące go ze starostwem i sąsiednim domem pod numerem 3 (Dom Wieprzowskiego), a dalej z urzędem górniczym (nieistniejący budynek pod numerem 4, w miejscu współczesnego ratusza)^[2] .

W październiku 1706 spadkobierca Balcera, poborca cła Jan Taube, sprzedał budynek za 400 talarów Bernardowi Ferdynandowi Petraschowi (Petraszowi)^[2] , od którego nazwiska pochodzi powszechnie używana nazwa zwyczajowa domu^[1][5] [6]. Był on cesarskim mistrzem pocztowym i jednym z najbogatszych obywateli miasta na początku XVIII wieku, który wsławił się licznymi darowiznami na rzecz parafii katolickiej^[7][5] [2] . W 1713 roku założył pierwszą tarnogórską księgarnię^[6][5] . W 1714 roku był radnym miejskim, w latach 1720–1735 piastował funkcję burmistrza^[8], jednocześnie wzmiankowany jest jako górmistrz (1724) i cesarsko-królewski decymator (1726). Zmarł 16 kwietnia 1737 roku^[2] .

W 1746 roku budynek spłonął w pożarze miasta. Należał wówczas do spadkobierców Petrasza, a wartość katastralna zabudowań wynosiła 700 talarów. W 1765 odbudowany dom odnotowany jest jako własność syna Bernarda, Antona^[2] . Kolejnym właścicielem budynku był kasjer, a w latach 1807–1822 burmistrz miasta^[9], Leopold Kalischek; prywatnie mąż Antonii Barbary Petrasch, córki Antona, która przez kilka lat po śmierci Leopolda figurowała w katastrach jako właścicielka posesji^[2] . Około 1830 roku Dom Petrascha stał się własnością Jacoba Kremskiego, który zajmował się handlem płótnami^[2] .

Z lat 1843 i 1857 pochodzą stosunkowo dokładne opisy budynku, który miał wówczas dwie kondygnacje, 14,5 m szerokości i 17 m długości, był murowany z cegły, o bezszczytowej fasadzie, a jego dach kryty był gontem^[2] .

W latach 60. XIX wieku od spadkobierców Kremskiego dom zakupił handlarz drewnem Jacob Feig. Zdecydował on o jego zburzeniu do poziomu piwnic i postawieniu nowej kamienicy, która w niemal niezmienionym stanie przetrwała do dnia dzisiejszego^[1][2] . Projekt przebudowy oraz późniejsze prace budowlane wykonane zostały najprawdopodobniej w 1864 roku przez mistrza murarskiego Constantina von Koschützkiego, który był w tym okresie jednym z najbardziej popularnych budowniczych w mieście. W marcu 1865 roku sporządził on również plan rozbudowy wschodniej oficyny budynku. Odtąd nowo powstała kamienica jest trzykondygnacyjna, o płaskim dachu, z dwiema dwukondygnacyjnymi oficynami oraz prostą sześcioosiową elewacją o klasycznych formach^[5] [2] .

W latach 80. XIX wieku kamienica była własnością Johanny Fischer, wdowy po Salomonie, która zleciła w 1887 roku budowniczemu Adolfowi Goerkemu przebudowę parteru i kolejną rozbudowę wschodniej oficyny^[2] . W parterowej części budynku na początku XX wieku mieścił się sklep z konfekcją wdowy Fischer i sklep obuwniczy Alvine Poppelauer, a także cukiernia i kawiarnia Ernsta Tautza. Rodzinną firmę prowadził w tym czasie kupiec Emanuel Fischer, który był jednocześnie wieloletnim członkiem Kolegium Reprezentantów Gminy Synagogalnej, zaś po jego śmierci około 1919 roku budynek stał się własnością Siegfrieda Kamma^[2] .

Wielokrotne przebudowy na przestrzeni wieków sprawiły, że z pochodzącego z XVI wieku budynku oryginalne pozostały jedynie piwnice o kolebkowym sklepieniu^[5] [1], natomiast ze wzniesionej w XIX wieku kamienicy zachowała się w pierwotnej formie elewacja obu pięter i poddasza, parter ulegał z kolei wielokrotnym przebudowom^[2] .

Współcześnie na parterze mieści się pizzeria „Sapori Divini”^[10] oraz część restauracji „Sedlaczek”. Na piętrach znajdują się mieszkania.

Przypisy

Bibliografia

• Sebastian Dziechciarczyk. Tarnogórski Rynek – Dom Petrascha. „Montes Tarnovicensis”. nr 2, 2000-06-21. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-08-06]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
• Gminna Ewidencja Zabytków – stan na 1 czerwca 2021. BIP – Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2021-06-01. [dostęp 2021-07-29]. (pol.).
• Zofia Krzykowska: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Zabytki architektury i sztuki. W: praca zbiorowa pod red. Jana Drabiny: Historia Tarnowskich Gór. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.Sprawdź autora:1.
• Jan Nowak: Kronika Miasta i Powiatu Tarnowskie Góry: najstarsze dzieje Śląska i ziemi Bytomsko-Tarnogórskiej: dzieje pierwszego górnictwa w Polsce. Tarnowskie Góry: Księgarnia Polska Jana Nowaka, 1927. ISBN 978-83-934107-9-8.
• Marek Wojcik. Dom numer 2 przy tarnogórskim rynku. „Montes Tarnovicensis”. nr 77, 2015-12. Oficyna Monos. ISSN 1640-0216. [dostęp 2021-08-06]. [zarchiwizowane z adresu]. (pol.). 
• Marek Wojcik: Tarnogórski rynek. Dzieje domów i mieszkańców od XVII wieku do początków XX wieku. Tarnowskie Góry: Urząd Miejski w Tarnowskich Górach, 2017. ISBN 978-83-939816-1-8.