Ametyst
Zobacz też: Ametyst (telewizor) i Ametyst (typ jachtu). |
Ametyst z Minas Gerais | |||
Właściwości chemiczne i fizyczne | |||
Skład chemiczny | ditlenek krzemu (SiO2) | ||
---|---|---|---|
Twardość w skali Mohsa | 7 | ||
Przełam | muszlowy | ||
Łupliwość | brak | ||
Układ krystalograficzny | |||
Gęstość minerału | 2,65 g/cm³ | ||
Właściwości optyczne | |||
Barwa | wszystkie odcienie fioletu | ||
Rysa | biała | ||
Połysk | szklisty | ||
| |||
|
Ametyst – minerał, fioletowa i przezroczysta do przeświecającej odmiana kwarcu. Kamień półszlachetny, używany w jubilerstwie. Jego nazwa pochodzi z języka greckiego i oznacza „trzeźwy” (ἀ- a – ‘nie’, μέθυστος méthystos – ‘pijany’[1]), gdyż według greckich wierzeń, picie wina z czar ametystowych zabezpieczało pijącego przed upiciem się.
Właściwości
Jest to odmiana kwarcu o zabarwieniu fioletowym, purpurowym lub purpurowo fioletowym, przezroczysta do przeświecającej[2]. Swoją barwę zawdzięcza centrom barwnym(inne języki) utworzonym przez jony żelaza i wzbudzeniu ich promieniowaniem wysokoenergetycznym[3]. Intensywność koloru nie zmienia się do 250 °C, podgrzewany powyżej tej temperatury ametyst staje się bezbarwny. Przy 500 °C fioletowy ametyst staje się cytrynowy (w tym stanie czasami sprzedawany jako kamień ozdobny cytryn)[4].
Barwa ametystu uwarunkowana jest zjawiskami elektronowego oddziaływania między jonami Fe2+
i Fe3+
. Jony te zajmują różne pozycje w strukturze kwarcu. Wskutek tego w ametyście powstają dogodne warunki do tworzenia się różnie naładowanych jonów Fe2+
i Fe3+
, między którymi następuje przenoszenie ładunku (Fe2+
↔ Fe3+
) i tworzenie centrów barwnych. Promieniowanie gamma lub rentgenowskie aktywuje centra barwne, a podgrzewanie dezaktywuje je, w wyniku czego zmienia się barwa minerału[5].
Tworzy kryształy o pokroju słupkowym, rzadziej igiełkowym (do kilku centymetrów, bardzo rzadko tworzy czyste kryształy powyżej 10 cm). Najczęściej występuje w formie szczotek krystalicznych w pustkach skalnych (geodach, druzach, szczelinach). Wykształca skupienia zbite i ziarniste. Często wykazuje charakterystyczne wstęgowanie/smugowanie – naprzemienne ułożenie warstewek o różnym natężeniu barwy. Czasami tworzy formy o wykształceniu berłowym.
- Guerrero, Meksyk
- Poniżej kryształów kwarcu widać skupienia chalcedonu
-
- Mniejsza szczotka ametystowa, tym razem wraz z inkludującym göethytem
- Wcześniej wspomniany göethyt, przypadek podobny co tygrysie oko
- Szczotka ametystowa – 13 cm
- Ametyst – szlif kwadratowy
- Ametyst oszlifowany jako gemma
Występowanie
W dużych ilościach wśród utworów pneumatolitowych i hydrotermalnych; także wśród skał osadowych (żwiry, piaski). Występuje głównie w próżniach pogazowych skał bazaltowych, w tak zwanych geodach lub migdałach. Geody pochodzące z Brazylii osiągają czasem wielkość ponad jednego metra sześciennego.
Miejsca występowania: Brazylia – Bahia, Minas Gerais, Mato Grosso, Urugwaj – Artigas, Iran, USA – Montana, Georgia, Arizona, Rosja – Ural, w rejonie Jakucka, na Płw. Kolskim, Niemcy, Sri Lanka, Madagaskar, w Alpach.
Polska – okolice Szklarskiej Poręby[6], Lwówka Śląskiego i Kamiennej Góry oraz Krzeszowic – zwykle w melafirach, także w Tatrach – w dolomicie.
Zastosowanie
- jest stosowany w jubilerstwie jako kamień półszlachetny
- jest stosowany jako talizman, mający zapewniać pokój, harmonię i spokój[7]
Znane ametysty
- Muzeum Brytyjskie w Londynie – oszlifowany kamień o wadze 343 karatów.
- Smithsonian Institution w Waszyngtonie – oszlifowany brazylijski kamień o wadze 1362 karata; kamień z Północnej Karoliny – 202,5 karata.
- Ametysty były umieszczane w klejnotach koronnych (berło Katarzyny Wielkiej; berło królów brytyjskich).
- W skarbcu watykańskim znajduje się papieski pierścień z ametystem.
Znaczenie w religii
Ametyst jest wymieniany jako jeden z kamieni pektorału Aarona (Wj 28:19; Wj 39:12). W Apokalipsie św. Jana stanowi ozdobę dwunastej warstwy fundamentu niebieskiego Jeruzalem (Ap 21:20). Od VII wieku ametyst stał się symbolem godności wśród kleru. W skarbcu katedry krakowskiej znajduje się pierścień kardynalski z ametystowym oczkiem należący do Karola Wojtyły[8]. Ametystem zdobione były też krzyże noszone na złotych łańcuchach przez opatów, prałatów i kanoników[9].
Znaczenie w kulturze
Ametyst był uważany przez starożytnych Greków za kamień chroniący przed upiciem się. Nazwa Amethystos w języku greckim oznacza „nie pijany”[10].
Według legendy święty Walenty nosił pierścień z wyrzeźbionym z ametystu kupidynem. Spowodowało to, że ametyst stał się średniowiecznym symbolem prawdziwej, nieskalanej miłości. Później, ze względu na szlachetny kolor, ametyst stał się popularny wśród szlachty i władców[11].
W 1576 r. przez francuski poeta Remy Belleau wymyślił legendę, wg której ametyst to nimfa Amethyst zamieniona przez Dianę w kryształ, aby uchronić ją od zabicia przez Bachusa. Bóg poczuł wówczas wyrzuty sumienia i wylał wino ze swego kielicha. Zabarwiło ono kamień na piękny kolor[10].
Ametyst to kamień odpowiadający jednemu z 12 znaków zodiaku, rybom[10].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Henry George Liddell, Robert Scott: A Greek-English Lexicon: ἀμέθυστος. perseus.tufts.edu. [dostęp 2013-08-18]. (ang.).
- ↑ Uwaga: Nieprzeświecające fioletowe kwarce nie są zaliczane do ametystów a do kwarców mlecznych
- ↑ Ametyst [online], zywaplaneta.pl [dostęp 2023-03-11] .
- ↑ Usługi Komputerowe s.c. – BarbaraU.K.– B. Lang Usługi Komputerowe s.c. – BarbaraU.K.– B., Medycyna.linia.pl – Krzem [online], medycyna.linia.pl [dostęp 2017-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-24] .
- ↑ WiesławW. Heflik WiesławW., LucynaL. Natkaniec-Nowak LucynaL., HelenaH. Pitera HelenaH., Barwa nefrytu i ametystu w świetle najnowszych badań mineralogicznych [online] [dostęp 2023-02-28] .
- ↑ Przemysław Wiater: Ametysty wokół Szklarskiej Poręby. e-szklarska.com. [dostęp 2014-05-01].
- ↑ Ametyst [online], Azara.pl, 21 maja 2021 [dostęp 2022-03-22] .
- ↑ Bożena Krzywobłocka, Róża Krzywobłocka, Tajemnice klejnotów. Warszawa 1983, s. 43, 44.
- ↑ Bożena Krzywobłocka, Róża Krzywobłocka, Tajemnice klejnotów. Warszawa 1983, s. 45.
- ↑ a b c Amethyst Symbolism and Legends [online], International Gem Society [dostęp 2019-08-19] (ang.).
- ↑ KarolinaK. Koniarska KarolinaK., Ametyst – czy wiesz jak ogromną ma wartość? [online], Blog manzuko.com, 10 czerwca 2019 [dostęp 2022-10-30] (pol.).
Bibliografia
- W. Szumann – „Kamienie szlachetne i ozdobne”;
- N. Sobczak – „Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych”;
- R. Hochleitner – „Minerały i kryształy”;
- Leksykon Przyrodniczy – „Minerały”;
- Podręczny Leksykon Przyrodniczy – „Minerały i kamienie szlachetne”;
- Kazimierz Maślankiewicz: Kamienie szlachetne. Wyd. 3 popr. i uzup. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1982.
- C. Hall – „Klejnoty kamienie szlachetne i ozdobne”;
- G.G. Gormaz i J.J. Casanovas – „Atlas mineralogii”.
- GND: 4387323-6
- PWN: 3868669
- Britannica: topic/amethyst
- Universalis: amethyste
- SNL: ametyst
- DSDE: ametyst
- identyfikator minerału w Mindat: 8379, 31318, 10830, 37502, 26556, 37503, 198, 32025, 32028, 37506, 32022, 32023, 32018, 32017