Grote Beer

Grote Beer (Ursa Major,^[1] afkorting UMa) is een sterrenbeeld aan de noorderhemel, tussen rechte klimming 8^u05^m en 14^u27^m en tussen declinatie 28° en 73°. Op de breedte van de Benelux is het grotendeels circumpolair en gaat dus nooit onder. Het helderste stuk van het sterrenbeeld staat bekend onder de bijnaam "de Steelpan" (ook wel "Grote Wagen") en is gemakkelijk aan de hemel te vinden. Het kan als oriëntering dienen voor het opzoeken van enkele sterren.

• De verbinding Beta - Alpha vijf keer verlengd wijst naar Polaris, de Poolster.
• De verbinding Delta - Alpha wijst naar Capella.
• De verbinding Delta - Beta wijst naar Castor en Pollux
• De verbinding Delta - Gamma wijst naar Regulus
• Het verlengen van de boog van de steel wijst naar Arcturus, hoofdster van Ossenhoeder
• Wordt deze verbinding nog verder doorgetrokken, komt men uit bij Spica, hoofdster van Maagd

Sterren

De helderste sterren in de Grote Beer staan hieronder, in volgorde van afnemende helderheid (vet: de zeven sterren van de steelpan).

• Alioth (ε, epsilon Ursae Majoris)
• Dubhe (α, alpha Ursae Majoris)
• Alkaid (η, eta Ursae Majoris)
• Mizar (ζ, zeta Ursae Majoris)
• Merak (β, beta Ursae Majoris)
• Phad (γ, gamma Ursae Majoris)
• Tania Australis (μ, mu Ursae Majoris)
• Talitha (ι, iota Ursae Majoris)
• Megrez (δ, delta Ursae Majoris)
• Muscida (ο & π, omicron & pi Ursae Majoris)
• Tania Borealis (λ, lambda Ursae Majoris)
• Alula Borealis (ν, nu Ursae Majoris)
• Alcor (80 Ursae Majoris, "het Ruitertje" bij Mizar)
• Alula Australis (ξ, xi Ursae Majoris)
• Chalawan (47 Ursae Majoris), een van de eerste sterren waarbij een exoplaneet ontdekt werd.

De ster Mizar is met Alcor een nog juist met het blote oog te scheiden visuele dubbelster.

Bezienswaardigheden

In de Grote Beer zijn tamelijk veel sterrenstelsels te vinden, zie hiervoor de lijst van Messierobjecten. Interessant, maar niet zichtbaar, is ook het in 2005 ontdekte Ursa Major dwergstelsel.

• Het 'Bodestelsel' is een spiraalvormig sterrenstelsel op een absolute magnitude van -20,8 en op een afstand van 12 miljoen lichtjaar.
• 'NGC 4102' is een balkspiraalstelsel op en afstand van 69 miljoen lichtjaar.
• 'NGC 4605' is een balkspiraalstelsel dat ligt 15,3 miljoen lichtjaar van de Aarde.
• De 'Uilnevel' is een planetaire nevel op een magnitude van 9,9.
• Het 'Sigaarstelsel' is een onregelmatig sterrenstelsel op een magnitude van 8,4 en op een afstand van 12 miljoen lichtjaar.
• Het 'Windmolenstelsel' is een spiraalvormig sterrenstelsel op een magnitude van 7,9 en op een afstand van 21 miljoen lichtjaar.
• 'Winnecke 4' is een tweetal sterren op magnitudes van 9,0 en 9,3.
• Het telescopisch asterisme Broken Engagement Ring op iets meer dan één graad ten westen van de ster Beta Ursae Majoris (β UMa, Merak).

Aangrenzende sterrenbeelden

(met de wijzers van de klok mee)

• Draak (Draco)
• Giraffe (Camelopardalis)
• Lynx
• Kleine Leeuw (Leo Minor)
• Leeuw (Leo)
• Hoofdhaar (Coma Berenices)
• Jachthonden (Canes Venatici)
• Ossenhoeder (Boötes)

• 
  Sterrenkaart van J.E. Bode uit 1782, uit de "Vorstellung der Gestirne auf XXXIV Tafeln"
• 
  Astronomische kaart van Ursa Major, 1825
• 
  Ursa Major op een kaart van Johannes Hevelius, 1690^[2]
• 
  De Grote Beer in de Celestial Atlas van Alexander Jamieson (1822).

Trivia

• De namen Arctis en Antarctica voor noord- en zuidpoolgebied zijn afgeleid van de Grote en Kleine Beer, Arktos is Grieks voor "beer".
• Het Chinese satellietnavigatiesysteem Beidou is vernoemd naar de Grote Beer.
• De Vlag van Alaska bestaat uit de zeven helderste sterren uit de Grote Beer en de poolster.
• Volgens de Azteekse mythologie was de grote beer de rechtervoet van de nachtgod Tezcatlipoca en de poolster als rokende spiegel de stomp van zijn linkervoet.

Noten

Zie de categorie Ursa Major (constellation) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.